Дзьмухавец

Маргарыта Латышкевіч:
"ДАР"
роздум пра сапраўднае і не

На самай ніжняй паліцы ў цеснай школьнай бібліятэцы, у неахайным стосе, дзе чаго толькі не было накідана – і капітан Врунгель, і пан Клякса, і іншыя – былі таксама і ЯНЫ. Патрапаныя часам і неашчаднымі рукамі, так што з вокладак выпадалі старонкі, і ўсё роўна – такія любыя, такія прыгожыя... Гэта часопісы. А ЯНЫ жылі якраз у гэтых нязручных (не ўлазяць у партфель) часопісах “Раман-газеты”.

На першым па нябачаным лясным краі, пад нябачанымі (але дакладна нетутэйшымі) нябёсамі ехаў на белым кані рыцар. Глядзеў кудысь за рамку, пранікнёна і сумна, і ягонае падарожжа таксама падавалася – сумным, так што сціскала сэрца. І яшчэ – падарожжа было вечным; ён не прыпыняўся ніколі, не мог прыпыніцца, і – не мог дасягнуць мэты. І яго – Рыцара – з вечным сумам і вечным імкненнем наперад аднаго было дастаткова, каб закахацца навечна, назаўсёды, да болю – у самую кнігу. А кніга была – “Уладар пярсцёнкаў” Толкіена. Праўда, у якасці назвы значылася – “Хранители”, так што рыцар быў – Хранитель, Ахоўнік, а падарожжа яго ператваралася ў бясконцую варту, вечную варту між маўклівых гор і лясоў. Што ён захоўваў, ад каго аберагаў – было няважна (і зараз няважна). Важна было, што – вартуе, беражэ, што заўсёды будзе вартаваць.

Льсняныя лісты пад вокладкай пачыналі расповед пра хобітаў, і я дзівілася (нават сердавала): чаму? Рыцар не быў – не мог быць – адным з іх, увесь гэты пастаральны Шыр быў для яго цесным, занадта дамашнім ды звыклым. Пра хобітаў я чытала ( і зараз так чытаю), думаючы адно: калі ж, калі з’явіцца Той, з вокладкі?

Кніжныя хобіты, між тым, пілі піва ў “Зялёным Драконе”, размаўлялі пра надвор’е ды ўраджаі (нецікава), і раптам – заміранне сэрца – праскоквала згадка пра “таямніцу”. Праз лясы Шыра да далёкага, мною яшчэ нябачанага Мора ішлі эльфы. Ішлі, каб сесці ў караблі і адплыць далёка – на Захад. Знікалі назаўсёды з краю розных там хобітаў (ха, так ім і трэба). Але гэта было сумна, так тужліва і сумна, што хацелася плакаць: як жа, эльфы сыходзяць, а хто застанецца?.. І хацелася бегчы за імі, яшчэ няяўнымі, незразумелымі, і прасіць: застаньцеся! А яны не чулі, ішлі – праз лясы – няўхільна ішлі на Захад.

У школе выкладалі геаграфію, і Захад для мяне была – Польшча. Можа, Германія. За акіянам (хто ж не ведае?) была Амерыка, а за ёй, зноў цераз акіян – Еўразія. А там, праз кіламетры, кіламетры, кіламетры – зноў я. Сумніўна, каб эльфы (эльфы!) адплывалі ў ЗША.

Яны і не адплывалі туды – гэта было ясна. Так прыйшло разуменне, што свет гэты – эльфаўскі, сумны і бясконца дарагі гэтым сумам – свет іншы, не мой. Чый? А Дж.Р.Р. Толкіена, вядома. Вокладкі не ілгуць.

Так Рыцар з Ахоўніка ператвараўся ў Вандроўніка – вечнага вандроўніка. Што ён адзін з тых самых загадкавых эльфаў, якія няспынна імкнуліся на нейкі свой, толькі ім зразумелы Захад, было відавочна. Залатыя валасы кратаў нябачны, але неабходны для ночы, гор і лясоў вецер, праблісквалі ў святле месяца даспехі, белы конь рушыў наперад, застаючыся на месцы.

Эльфы сустракаліся і раней – у казках Андэрсена, у цішком прачытанага (і амаль незразумелага мне ў шесць год) Шэкспіра. Але гэтыя – былі несапраўдныя. Сапраўдныя тыя, што – ноч, і месяц, і вецер у валасах, і белы конь, і дзікія горы за плячыма. Андэрсенаўскія раздражнялі матылёвымі крыльцамі і несур’ёзнасцю: кветачкі, дурненькія Тумбеліны-Дзюймоўкі ды параненыя ластаўкі не выклікалі ў мяне аніякай спагады. Тамтэйшы прынц эльфаў (казачны Ілжэдзмітрый) – проста вялікі матыль, а матылёў нельга – любіць, нельга па матылях – сумаваць, нельга матылямі – захапляцца.

Шэкспіраўскія былі бліжэй, таму што – магія, таму што – насмешнікі, таму што – ноччу, пад месяцам. Але шлюбныя перыпетыі Аберона з Тытаніяй таксама не краналі, хутчэй нават – падаваліся лішнімі, непатрэбнымі. Нашто ўсе гэтыя дробныя, нязначныя каханнейкі, нікчэмныя любові, калі ёсць магія, і месяц, і стары лес, і вакол ноч, і толькі гэта – сапраўдная, шчымлівая, цяжкая і нязбыўная любоў?

Таму было гэтак:
-Будзеш мульцік пра Дзюймовачку глядзець? (гэта мама ад тэлевізара)
Я:
-Не-а! (вось яшчэ!)
-Чаму гэта?
-Яна несапраўдная!

Андэрсен быў рашуча адрынуты. І як патлумачыць, чаму гэтыя (мае!) эльфы – сапраўдныя, а тыя – не? Чаму гэтых я люблю, а тымі грэбую? А зноў-такі – за месяц над плячом у вершніка, за цёмныя хвоі і суровыя клыкі гор, за белага каня, які – я ведаю – нясецца так, што перахоплівае дыханне, і ўсё ж – на месцы стаіць. У Андэрсена такога быць не магло, Андэрсен – для нудных дарослых, дакладней – створаны для такіх дзяцей, якімі іх уяўляюць нудныя дарослыя. А сапраўдныя дзеці любяць іншае, таямнічае, няўлоўнае, жорсткае ў гэтай сваёй няўлоўнасці, такое, што не любіць – немагчыма.

Пасля ў кнізе зноў былі хобіты, і зноў было чаканне: калі ж – Яны? Чарадзей Гэндальф быў кепскаватай заменай, хаця я ўжо тады ведала (цалкам незнаёмая з скандынаўскімі мовамі), што ён – эльф. Не Гэнд-Альф (“эльф з чароўным посахам” з ісландскай), а проста – эльф, адзін з Тых, маіх, толькі пад маскаю, пад прывязной барадой. Таму што – вандроўнік, таму што – маг, таму што з’яўляецца і знікае нечакана. І дзеля яго даводзілася мірыцца з усімі гэтымі бясконцымі хобітамі, іх бясконцымі звычаямі, іх бясконцымі святкаваннямі ды сняданнямі-абедамі-вячэрамі. А падарожжа Фрода і Ко было толькі падарожжам да Іх, туды, дзе Яны, прэч ад тоўсценькіх, па вялікім рахунку, неблагіх, але нудных (як Дзюймовачка) хобітаў. Пярсцёнак Усяўладдзя ж быў толькі прычынай, апраўданнем дарогі; і пярсцёнак быў – іхні, эльфаўскі, з выкшталцонай вяззю Іх літар, што праступалі зыркім агнём на золаце, што спавівалі цэлы свет старажытнымі чарамі. Золата – зыркае, як агонь, і золата – злое, таму што чары – злыя; і вось хобіты ідуць (на золку) да эльфаў, каб тыя дапамаглі, бо гэтыя чары назаляюць. І эльфы абавязкова дапамогуць – яны ж Ахоўнікі, вершнікі з залатымі валасамі, закаваныя ў бліскучыя латы (не з золата – з міфрылю), яны выратуюць і развеюць злое золата – залою.

І лес за межамі Шыра – цёмны, варожы, стары – адназначна ўжо Іх тэрыторыя, так што я не здзівілася, калі раптам (і не раптам зусім) сустрэліся Яны. Абрыўкі песень, і святло вогнішчаў, і гукі дзіўнай – Іхняй – мовы, і цёмныя дрэвы, поўня, цьмяныя прароцтвы. Усё – толькі кароткі прыпынак на шляху, які ніколі не скончыцца, на шляху да Мора, да якога яны ідуць вечна і да якога ніколі – ніколі-ніколі – не дойдуць. Або сягнуць, як напрыканцы кнігі, уздымуць белыя ветразі і знікнуць за гарызонтам, так што застанецца толькі стаяць на беразе, і глядзець, і плакаць...

Радасць, якая мяжуце з сумам, сум ад радасці і радасць ад суму – вось Іх сапраўдная сутнасць. І вось чаму Яны, уласна, сапраўдныя: таму што, сыходзячы, пакідаюць ў сэрцы пустку, што пячэ і душыць горыччу, таму што не могуць не сысці. Андэрсенаўскія эльфы нікуды не імкнуцца, нікуды не ідуць, нікуды не сыходзяць. Таму – несапраўдныя, таму замест балючай любові выклікаюць – пагарду. Як могуць яны, лялечныя, штучныя, сусальныя, замяніць Тых?

Не могуць. Не заменяць. Ніколі.

І ад Іх, напэўна, - туга па нябачаным, вечная і нязбыўная, і нецярпімасць адносна мірных, прыручаных, нудных казак, нудных кніг, нудных дзён, нудных людзей. Той, хто аднойчы палюбіў эльфаў – тых, сапраўдных, - хто імкнуўся за імі ў бясконцае падарожжа, каму сціскала сэрца так балюча і радасна, той не здолее палюбіць хобітаў, сытую усім-задаволенасць ды наіўныя пастаралі. Гэта праклён – на ўсё жыццё. І гэта – ад эльфаў, ад Ахоўнікаў і Вандроўнікаў, на ўсё жыццё – дар.

Творы:
Дар
Когда их не останется
Три луны, огни и город
Туманность Мёртвой Головы

Наверх старонкі || Да зместу