* * *
Вершы, якія я хачу прапанаваць, узніклі на тле гэтых і іншых падобных разважанняў. Гэта, фігуральна кажучы, ахвяра на алтар сальерызму, спроба пісаць цяжка. Можа, гэта не тая высокая спроба, калі форма паглынаецца паэзіяй і пра тэхніку перастаеш думаць. Тут, прызнаюся, я шмат думаў і дбаў пра тэхніку. У адным з сваіх інтэрв’ю А. Сыс казаў, маўляў усе формы лухта, ёсць толькі чатыры радкі, з якімі мае справу паэт. Так, і нават не чатыры, а два радкі, як было ў старажытнай паэзіі, у народнай песні. З двух радкоў усё і пачалося. Але чатыры – ужо не два, а з іх можа быць і шэсць радкоў, і пяць, і дзесяць, і чатырнаццаць… Пра строфіку я дбаў здаўна, вынікам гэтага дбання былі “Юрлівыя санеты”. А пасля напісання рытмалагічнага трактата “Страла Зенона” стаў асабліва дбаць пра рытміку і метрыку. Ад тае пары ў мяне ўсе ўяўленні пра верш перавярнуліся. Скажам, я зразумеў, што г. зв. сілабічны верш можа ўжывацца ў беларускай паэзіі – галоўнае трымаць канстанту на патрэбным месцы. Што практычная метрыка не зводзіцца да пяці памераў – ямба, харэя, анапеста, амфібрахія і дактыля, а ёсць яшчэ пентоны, гептоны і іншае… Цяпер і мой трактат, якім я так ганарыўся, здаецца наіўнай пісанінай пасля таго, як я зразумеў тэхніку народнага верша… Але пра гэта іншым разам.

Ніжэй прапануюцца вершы напісаныя ў розныя гады з выкарыстаннем традыцыйных памераў з пэўнымі хітрасцямі і памераў крыху экзатычных для нашага кантэксту. Санет “Заўсёды восень у тутэйшым краі…” стылізаваны пад мову XIX ст. і напісаны польска-беларускім адзінаццаціскладовікам – сілабічным вершам, які практыкавалі нашы паэты яшчэ на пачатку XX ст. Толькі не трэба забывацца, чытаючы, што тут пасля пятага складу – цэзура. Даўно я марыў адначасна апрабаваць дзесяціскладовік 5+5 польскага ўзору і 4+6 сербскага ўзору (дзесяцерац) – і вось, такая нагода здарылася: адзін памер ужыты ў вершы “Недзе далёка за сінім светам…”, а другі – у вершы “Там, дзе клёны чоламі спляліся…” Неяк сам сабою пачаў пісацца тэкст “Твае валасы”, а калі выявілася, што яго рытміка складваецца ў пяціскладовую стапу – пентон першы, я пастараўся датрымаць такі інтэрвал да канца. Замалёўка “Лашчаная матылькамі…” сведама стваралася як гептон – шасціскладовая стапа. У прынцыпе, гептон – гэта той самы “харэй”, але такі, у якім прапушчаны другі, амаль абавязковы, ікт і наадварот, праз увесь тэкст захаваны першы – неабавязковы – ікт. Алмаз, як вядома, – той самы графіт, змадыфікаваны пад моцным ціскам. І гептон сам не можа ўзнікнуць інакш, як пад ціскам нашай волі. Таму я часам называю гептон “алмазным харэем”.

Харэй – памер, з якога арганічна выраслі ўсе астатнія метры, таму з ім можна рабіць розныя эксперыменты. Шасцістопны сіметрычны цэзураваны харэй (ён жа сілабічны памер 6+6) і шасцістопны асіметрычны нецэзураваны гучаць як два розныя памеры. І гэта, у значнай меры, так і ёсць. Першым, харэем з мноствам рытмавых інверсіяў укладзены верш “Пакладзі шчасліва рукі мне на плечы…”, а другім – “А ў яе у кожным воку па лязу…”, а каб падкрэсліць сіметрыю і асіметрыю рытму, для кожнага ўжытая, адпаведна, пяціскладовая страфа: АбАбА і аБааБ. А якім харэем напісаная думка (думка – гэта народнае найменне балады) “Зніклая чыгунка” казаць не буду, бо трэба доўга тлумачыць – хай чытач сам разгадае. Замыкаю гэтую падборку, каб было весялей, яшчэ трыма тэкстамі ўкладзенымі ўжо звычайнымі ямбамі, у выглядзе рытурнэля і рандэля і проста – вольным ямбам. Радок Слiбiць расой дзядовы сад – аплікацыя з слоўніка В. Ластоўскага.

Каб не выглядаць безнадзейным сальерыстам, падкрэслю: усе гэтыя тэксты ўзніклі ў розныя часы і з рознай нагоды. Проста, сёння мне захацелася пазбіраць іх разам, у адну падборку і азірнуцца на пройдзенае. Скажу шчыра, што ў прынцыпе, лічу благім тонам, калі публікацыя нагадвае ілюстрацыю да паэтычнага слоўніка, таму ў самых вершах трэба старацца як мага менш пазначаць форму, асабліва памеры вершаў. Я гэтага і не рабіў. Апрача таго, у мяне ёсць апраўданне: эксперыменты М. Багдановіча, А. Вастокава, В. Брусава. А што да майстэрства, пра якое ішла гаворка на пачатку, то з цягам часу я прыйшоў да высновы, што ніякага майстэрства няма. Можна і трэба ведаць паняткі артаметрыі, але гэта не вядзе да майстэрства, гэта толькі база для яго. А ўсё майстэрства зводзіцца да ведання мовы. Наколькі ведаеш мову – настолькі ты майстра. Тады ты з моваю можаш рабіць усё, што захочаш, прытым не дэфармуючы яе, не разбураючы традыцыйных асноў, бо разбураць таксама лёгка, для гэтага не трэба майстэрства.