Дзьмухавец

Рубрыка "Хуткая дапамога "

Цёмным дажджлівым вечарам 8 чэрвеня 1991 г. у Вілейскім радзільным доме з’явілася на свет цёмнавалосае дзіця з блакітнымі вачыма. У той час ніхто яшчэ не ведаў, што дадзена ёй лёсам стаць русавалосай дзяўчынай з вачамі, колер якіх змяняецца ў залежнасці ад настрою: шэры – у звычайныя дні, ярка-зялёныя – у дні небяспекі і вялікіх турбот.

Так здарылася, што давялося мне праз усё жыццё мець дзве хаты. Напэўна, так здарылася таму, што падчас рэгістрацыі месцам майго нараджэння запісалі г. Ашмяны Гродзенскай вобласці, хоць і нарадзілася я ў г. Вілейка Мінскай вобласці.

Аглядаючыся назад, я з кожнай хвілінай усё больш усведамляю, якія скарбы дарыла мне дзяцінства. Яно, такое бестурботнае і вясёлае, засталося за парогам новага этапу, які, я веру, будзе адзначаны іншымі імгненнямі шчасця. Шчасця сталага і поўнага.

Я чула гэтыя песні…

Некалькі год свайго дзяцінства я правяла ў вёсцы Касцяневічы Вілейскага раёна Мінскай вобласці пад пільным вокам самай лепшай бабулі, Вербіловіч (Сіняк) Аліны Сцяпанаўны. Яна, заўсёды актыўная і моцная, даглядала ў гэты час мяне, маю стрыечную сястру і бацьку свайго мужа, чалавека, якому я вельмі многім абавязана, Вербіловіча Вікенція Антонавіча. Менавіта Вікенцій Антонавіч, ці, як называлі яго мы, дзеці, дзед Вінцук, спяваў нам самыя родныя беларускія песні: “Купалінку”, “Касіў Ясь канюшыну”, “Цячэ вада ў ярок”, “А я лягу-прылягу” і г.д.

Бабуля, жанчына вельмі набожная, спявала ў асноўным рэлігійныя песні. Прывіваючы дзецям веру, яна імкнулася як мага больш расказваць нам пра Біблію, каталіцкія святы і літургіі, якія заўсёды суправаджаліся польскамоўнымі песнямі. Назіраючы зараз за стрыечным братам, які не слухаў іх у дзяцінстве, я разумею, што мая вера выйшла менавіта з гэтых таемных і тады яшчэ незразумелых песень, якія я памятаю і да сённяшняга дня.

У дзіцячым садку настаўніца па музыцы заўважыла мае музычныя здольнасці і прапанавала пайсці ў музычную школу. Там я ўсёй душой прыкіпела да класікі, а на занятках па вакалу спазнала ўсю прыгажосць “Белавежскай пушчы”, “Спадчыны”, “Роднага горада”:

Закалыхалі начныя праспекты,
Клёны з таполямі.
Толькі б чакалі нас ў горадзе гэтым,
Толькі б нас помнілі.

Песні, радыяльна родныя, як і мой характар, суправаджаюць мяне па жыцці, але іх першае прачытанне прыйшло з дзяцінства, разам з галасамі, якія мне ніколі не забыць.

Homoludens

Дзяцінства – час бясконцых гульняў і забаў. Вясковае дзяцінства – шаляніца. Час ляціць неўтаймоўна пад крыкі, смех і слёзы суседскіх дзяцей.

Безумоўна, самай папулярнай гульнёй у нас былі хованкі, прычым часцей за ўсё на вуліцы. Мы маглі з раніцы да вечара лазіць па гумнах, хлявах, падстрэшшах, дахах і дрэвах.

Дарэчы, пра дрэвы. У кожным двары Касцяневіч былі цудоўныя яблыневыя сады, а ўскрай дарогі раслі таполі, ліпы, дубы і бярозы. Для кожнага дзіцяці вельмі важным было залезці як мага вышэй, дакрануцца да нябёсаў, пасмяяцца з тых, хто не можа зрабіць гэта сам.

На адным з самых вялікіх дрэваў вёскі быў зроблены драўляны шалаш, дзе мы бавілі час у размовах, жартах і смешках. Там мы дзяліліся паміж сабой сакрэтамі, “страшнымі тайнамі”, расказвалі гісторыі, якія пачулі ад дарослых, разважалі.

Былі ў маім дзяцінстве і тэатральныя пастаноўкі. Старэйшыя дзеці прыдумлялі сцэнарыі, рабілі касцюмы і дэкарацыі, а потым мы паказвалі свае “шэдэўры” з адрыны бацькам, бабулям, дзядулям, суседзям. Такім пастаноўкі вельмі добра заўсёды ўспрымаліся дарослымі, нас называлі сапраўднымі акцёрамі, дарылі кветкі, частавалі і хвалілі.

Ужо пазней мы пачалі гуляць у “Гарадкі”, “Класікі”, “Казакоў-разбойнікаў” і “Бальніцу”.

Гульня ў “Бальніцу” была вельмі сур’ёзнай і нават складанай. Справа ў тым, што мае бацькі, дзядзькі і цёткі, а таксама дзядуля з бабуляй – урачы, таму шмат часу я праводзіла разам з імі ў розных аддзяленнях бальніцы. Гэта вельмі цікава адлюстравалася ў гульні: мы заводзілі на кожнага хворага карту, гісторыю захворвання, у нас былі капельніцы, шпрыцы і іншыя прылады, з дапамогай якіх мы “лячылі” лялек і сваіх сяброў.

Мая мама і зараз захоўвае тыя карты і гісторыі, а таксама дэкарацыі і касцюмы – сведчанне майго дзяцінства. Часам, гледзячы на іх, яна усміхаецца, а часам я бачу ў яе вачах празрыстыя слязінкі…

Пяшчотны голас маці: мае калыханкі

Мае бацькі, Юрый Сяргеевіч і Ёлянта Іванаўна, заўсёды былі для мяне прыкладам ідэальнай сям’і. Адзінае, што заўсёды засмучала мяне, гэта тое, што мы вельмі рэдка збіраліся разам. Справа ў тым, што, з’яўляючыся ўрачамі, яны вельмі часта працавалі не толькі днём, але і дзяжурылі па начах. Яшчэ ў дзяцінстве я вырашыла, што ніколі не буду ўрачом, бо хачу бачыць сваіх будучых дзяцей як мага больш, праводзіць з імі ўвесь свой вольны час.

Выхаваная ў рускамоўнай сям’і, я памятаю 2 калыханкі, якія спявала мне мама: «За печкою поёт сверчок» і калыханку пра шэрага ваўка. Першая калыханка пачынаецца з такіх радкоў:

За печкою поёт сверчок:
«Угомонись, не плачь, сынок!
Ночь за окном холодная,
Белая ночка, звёздная…»

Аднак я была дзяўчынкай, таму матуля заўсёды спявала не “сынок”, а “дочок”.

Але часцей за ўсё я засынала пад гукі малітваў “Ойча наш” і “Вітай, Марыя”. Спачатку іх чытала бабуля, потым, вывучыўшы, пачала паўтараць і я.

Аднак і цяпер, калі мне становіцца дрэнна, калі жыццё здаецца вельмі складаным і несправядлівым, маці абдымае мяне і спявае тыя самыя калыханкі, пад гукі якіх я засынала ў часы незваротнага дзяцінства.

Беларусь святочная: ад каляд да каляд

Ужо колькі год запар я бачу сон: вялікая цёмная елка ва ўтульным пакоі, круглы стол, засланы белым ільняным абрусам, шчаслівыя твары самых родных і дарагіх людзей, перазвоны шкляных цацак, вясёлыя гутаркі…

Каляды ў вёсцы… Самы яскравы і па-святочнаму жывы ўспамін з дзяцінства, такога далёкага і такога блізкага. Я памятаю, як хадзілі мы гуртам ад хаты да хаты, спявалі песні, словы якіх, на жаль, я цяпер не ўспомню.

Дзіўна, напэўна, аднак я памятаю з дзяцінства даволі мала святаў. Мне здаецца, што так здарылася таму, што самым галоўным у маім жыцці з’яўляецца сям’я і я памятаю ў большасці сваёй сямейныя святы: Дні народзінаў, Дні анёлаў.

Але ў галаву прыходзіць яшчэ адно свята з дзяцінства: свята старажытнае і сумнае – Дзяды. Я памятаю, як усёй вёскай хадзілі мы да могілак родзічаў, прыбіралі там, прыносілі кветкі, маліліся, а потым. ужо дома, успаміналі кожнага з іх з радасцю і болем. Асаблівае значэнне набылі для мяне гэтыя моманты, калі памёр Вікенцій Антонавіч, які быў не толькі маім прадзедам, але і найлепшым сябрам. Я ведаю, што ён назірае за мной і накіроўвае ў складаныя моманты майго жыцця.

Ужо падчас навучання ў школе я прымала ўдзел у многіх святах: мы гукалі вясну, калядавалі, скакалі праз вогнішча на Купалле, спявалі велікодныя і калядныя песні, аднак мая асабістая святочная Беларусь – у маёй сям’і, у маім жыцці.

Я далучалася да беларускага фальклору

Вельмі цесна пазнаёміцца з беларускім фальклорам мне давялося ў 8 класе, падчас навучання ў Вілейскай гімназіі. Мой настаўнік беларускай мовы і літаратуры, Кажура Віктар Віктаравіч, прапанаваў мне напісаць даследча-творчую работу “Тапаніміка Вілейшчыны ў паэтычных апрацоўках”.

Падчас падрыхтоўкі працы, мне давялося пазнаёміцца з вялікай колькасцю легенд і паданняў, якія датычыліся паходжання назваў вёсак, сабраных супрацоўнікамі краязнаўчага музея. Ведаеце, я б ніколі не падумала, што кожная назва мае столькі варыянтаў народнай этымалогіі, каб сама не слухала і не чытала іх! Практычна няма на Вілейшчыне ніводнай назвы, пра якую не былі б складзены адна ці некалькі легенд. Да прыкладу, вёска Сліпкі:

Каля хаты—хата,
Каля тыну—тын:
Хто жыў небагата—
Тут сям`ю сяліў.
Зліпліся будынкі
У адзін (на злосць).
“Гляньце, вёска Зліпкі,”—
Пасмяяўся хтось.
“Будзе вёска Зліпкі,-
Ветрам паплыло.—
І пачнецца з ліпкі
Новае сяло”.
Можа, хтосьці жартам
Гэта гаварыў—
Толькі так назвалі
Вёску жыхары.

Вось і атрымліваецца, што з адной назвы высноўваюцца два варыянты паходжання:

• вёска, якая пачалася з ліпкі /ліпы/;
• хаты, што блізка размешчаны, “зліпліся”.

Толькі пасля гэтага я зразумела сэнс выказвання К. Паўстоўскага: “Назвы – гэта народнае паэтычнае афармленне краіны. Яны гавораць пра характар, гісторыю народа, яго схільнасці і асаблівасці побыту”.

Сапраўды, кожная легенды і паданне пра паходжанне назвы вёскі ці мястэчка, расказвалі так шмат пра гісторыю і культуру, што менавіта па такіх крыніцах маглі б навучаць маленькіх дзяцей. Чаго толькі не сустрэнеш у назвах! І імёны каханых, і прафесіі, і злыя мянушкі, і геаграфічнае становішча, і жарты!

Для прыкладу я хачу прывесці сваю паэтычную апрацоўку падання пра ўзнікненне назвы вёскі Сутокі:

Дзвюх плыняў вольнае зліццё,
Дзвюх рэк-сябровак сутыкненне…
Скрозь мрой пакут і небыццё
Крыштальна-чыстае сумленне
Вадой цячэ, бяжыць здалёк,
Спаткае камяні ды горы,
Праз родны, дарагі куток
Імкнецца у бязмежжа мора…
Тут людзі бачылі красу,
Тут напявала ціха сэрца
Пра іх шчаслівую вясну,
Пра іх жыццё у гэтым месцы.

***
Хутчэй хто: Сэрвач ці Вілля?
Ці бела-жоўтыя аблокі?
Пад ценем крылаў жураўля
Назвалі вёсачку Сутокі.

Цудоўны свет казак: мне расказвалі іх

Як я ўжо гаварыла, мае бацькі шмат працавалі, таму часу на казкі ў іх амаль не заставалася. Безумоўна, пра “Курку-Рабку”, “Калабка”, “Пеўня і лісу” я даведалася менавіта з іх вуснаў, аднак потым, зразумеўшы, што давядзецца нешта зрабіць самой, я прымусіла бацькоў навучыць мяне чытаць. З гэтага ўсё і пачалося.

Чытаць я вельмі люблю, прычын зусім розную літаратуру: ад фантастыкі да псіхалогіі. Таму і казкі мае былі роднымі: я чытала казкі родных народаў свету (“Сказки бабушки про чужие странушки»), казкі  Андэрсена, братоў Грым, Ш. Перо, кнігі А. Лінгрэн, А. Мілна, Волкава і г.д.

Кожная прачытаная мной казка пакідала след у маім светаўспрыманні.

Цікавая гісторыя ў маім жыцці звязана з казкай “Рапунцэль”. Дзяўчынку Рапунцэль выхоўвала вядзьмарка, якая пасадзіла яе ў высокую вежу і ніколі не выпускала з яе. Аднак у дзяўчыну закахаўся прынц, які прапанавала ёй збегчы. Вядзьмарка скінула прынца з вежы, ён выкалаў сабе вочы аб куст шыпшыны, але Рапунцэль усё ж збегла з вежы, знайшла прынца і нарадзіла яму 2 дзяцей.

Дык вось. На дарозе ў Гродна, дзе жывуць мае бабуля і дзядуля па бацькоўскай лініі, ёсць месца, дзе шмат вежаў – там знаходзіцца нейкі перапрацоўчы завод. У дзяцінстве, убачыўшы гэтыя вежы пасля прачытання “Рапунцэлі”, я закрычала: “Вежы Рапунцэлі! Вежы Рапунцэлі!” З тых часоў, убачыўшы іх, мы заўсёды кажам пра “вежы Рапунцэлі” і ведаем, што Гродна ўжо недалёка.

Ужо ў дастаткова сталым узросце я пазнаёмілася з яшчэ аднымі  казкамі – “Казкамі жыцця” Я. Коласа. Іх алегарычны змест кранае мяне і цяпер, у іх я шукаю мудрасць і разважлівасць, імклівасць і супакой.

Страшныя гісторыі

Калі я спыталася ў маці, якія страшныя гісторыі яна расказвала мне, я засмяялася: “Я не расказвала табе страшных гісторый”. Але потым я успомніла, што была  і такая гісторыя ў маім дзяцінстве. Гісторыя пра калодзеж.

Як і кожнаму дзіцяці, мне заўсёды было вельмі цікава, што ж знаходзіцца на дне калодзежа. Дарослыя ж пужалі нас, малых, тым, што ў калодзежы жыве вельмі страшная вядзьмарка, якая з’ядае тых дзяцей, што трапляюць да яе.

Бабуля, якая расказала і мне гэтую гісторыю, ведала, што я не палезу ўжо ў калодзеж. Аднак ужо праз некалькі хвілін яна, не ведаючы, што я слухаю, пасмяялася разам з дзедам над гэтай гісторыяй – давялося ёй потым расказваць сапраўдную прычыну небяспечнасці калодзежа. А я смяялася разам з імі.

Дзяцінства…

Я памятаю дзяцінства. Такое цудоўнае, светлае, рознакаляровае. Перад вачыма паўстаюць незабыўныя, вечныя малюнкі шчасця. Там няма расчараванняў і роздумаў, там толькі жыццё – сапраўднае, знаёмае, чыстае.

Я памятаю нараджэнне  асобы. Пакутлівае, балючае, крывавае. Я чую жахлівы крык пераламанага лёсу – і разумею, што я змагла. Тады ўсё здавалася такім хуткаплынным і радасным.

Я памятаю крок. Першы крок у будучыню з кола былога. Адчуваю вострыя крылы душы, што рвалася з цемрадзі ў Сусвет. Няўпэўнена, асцярожна, незваротна.

Я памятаю знікненне часу. Ён вымушаны быў знікнуць, бо мне не патрэбна чаканне нечага. Удыхнула незнаёмы водар бясконцасці і аддала вятрам пакуты.

Я памятаю. І свайму дзяцінству прысвячаю свае радкі:

Кліча нешта туды, дзе маленства чакае нас,
Дзе буслы праз гады не змяняюць свой спеў…
Ды праз мроі ўначы крывадушны і жорсткі час
Адгукаецца зноў: “На цягнік не паспеў…”

Не вярнуцца назад, не застацца ў чароўных снах…
Не паклікаць сяброў, каб схавацца ў раллі…
У паветры цяпер не пачуеш салодкі пах
Тых надзей і пакут беззаганнай зямлі…

Кліча нешта туды… Запрашае дзяцінства смак,
Толькі нехта зламаў пад хацінаю бэз…
Фотаздымак адзін – як апошні балючы знак,
Што адмовіць нам лёс прапусціць наадрэз…

Не вярнуцца назад… Вінаватых няма, прабач…
Гэта наша жыццё, гэта нашы грахі…
Там штовечар гучыць у нябёсах журботны плач,
Бо засмучаны дождж аднаўляе шляхі…

 

Папярэднi артыкул  |  Да зместа  |   Наступны артыкул