Нашы перакладчыкі

МАРМАЗЯЎР

Брылела… Слюткія джгуркі
Лацверна свердзілі ў наллі.
Мурнелі ў мэмзе бабукі
І снінкі-хатылі.

“Бяжы ад Мармазяўра, сын:
Кіпцісты ён, ікласты ён!
Ён горш, чым птах Дзюбдзюб і чым
Жахматы Гамазон!”

Але ў руцэ ўжо двостры меч
На жудасць ворагу звінеў.
Герой пад дрэвам Думдум прэч
Адкінуў сум і неў.

І пасярод вышэрных мар
Апёк яго агністы зрок.
Са свістам з лесу Мармазяўр
Вылётвае ўпрыскок.

І – раз! І – раз! І – бах! І – брамс!
І чыкільжыкнуў двостры меч!
Аёй! З варожай галавой
Герой кірзуе прэч!

“Ты Мармазяўра з бою ўзяў?
Ідзі ж, дзіця, у мой абдым!
Салоўная пара! Ура!” –
Пеў бацька, рады ў дым…

Брылела… Слюткія джгуркі
Лацверна свердзілі ў наллі.
Мурнелі ў мэмзе бабукі
І снінкі-хатылі.

---

РАЗДЗЕЛ VI ЖАўТУН-БАўТУН

Тым часам яйка ўсё расло і чым далей, тым болей нагадвала чалавека. Аліса падышла да яго яшчэ на некалькі ярдаў і ўбачыла ў яго вочы, нос і рот. А калі яна падышла зусім блізка, то не засталося сумневаў, што гэта быў ЖАЎТУН-БАЎТУН уласнай персонай.

– Гэта ён і ніхто іншы! – сказала яна сабе. – У гэтым я ўпэўнена – быццам прачытала ягонае імя ў яго на лбе!

А лоб быў такім вялікім, што на ім магло змясціцца хоць сто ягоных імёнаў. Жаўтун-Баўтун сядзеў, склаўшы ногі па-турэцку, на версе высокай сцяны – такой вузкай, што Аліса не разумела, як ён там трымаецца. Ён увесь час глядзеў зусім у іншы бок і зусім не заўважаў Алісы, таму яна падумала, што ён цацачны.

– Ну проста яйка! – сказала яна ўголас, рыхтуючыся злавіць яго, бо ўпасці, на яе думку, ён мог у любы момант. – Гэта страшэнная абраза, – пасля вялікай паўзы прамовіў Жаўтун-Баўтун, не гледзячы на Алісу, – называць кагосьці яйкам, – страшэнная. – Я толькі сказала, што Вы з выгляду падобныя да яйка, сэр, – лагодна патлумачыла Аліса і дадала, спадзеючыся ператварыць сваю заўвагу ў пахвалу: – А некаторыя яйкі бываюць, ведаеце, вельмі сімпатычнымі! – А некаторыя людзі, – прамовіў Жаўтун-Баўтун, па-ранейшаму не гледзячы на Алісу, – маюць розуму не болей за немаўля!

Аліса не ведала, што адказаць: размовай – прынамсі, у звычайным разуменні – тут і не пахла, бо суразмоўнік ніводнага разу не звярнуўся непасрэдна да яе. Яго апошнія словы наогул былі адрасаваныя дрэву. Таму Аліса стаяла і шэптам паўтарала верш:

Жаўтун-Баўтун сядзеў на муры.
Жаўтун-Баўтун зваліўся згары.
І ўся Каралеўская конніца, і ўсе ваяры Караля
Ніяк не маглі Жаўтуна-Баўтуна сабраць па кавалку пасля!

– Апошні радок задоўгі для верша, – дадала Аліса амаль уголас, бо забылася, што Жаўтун-Баўтун можа яе пачуць.
– Не стой слупом і не мармычы сабе пад нос, – загадаў Жаўтун-Баўтун, упершыню зірнуўшы на яе, – а скажы мне, як цябе зваць і хто ты такая.
– Я Аліса, але…
– Якое бязглуздае імя! – нецярпліва перапыніў Жаўтун-Баўтун. – Што яно значыць?
– А ці павінна імя нешта значыць? – засумнявалася Аліса.
– Вядома ж, – сказаў Жаўтун-Баўтун і рагатнуў. – Маё імя азначае мае форму і змест – па-мойму, вельмі добрыя і прыгожыя. А з іменем кшталту твайго можна апошнія форму і змест страціць.
– А чаму Вы сядзіце тут у адзіноце? – спытала Аліса, каб сысці ад спрэчкі.
– Бо тут больш нікога няма! – закрычаў Жаўтун-Баўтун. – Ты думала, я не ведаю, што на гэта адказаць? Спытай пра што людскае!
– Вам не здаецца, што бяспечней было б на зямлі? – запытала Аліса, зусім не жадаючы загадваць загадкі: проста з клопату пра гэтае дзівоснае стварэнне. – Сцяна ж вельмі вузкая!
– Твае загадкі проста пачварна лёгкія! – буркатнуў Жаўтун-Баўтун. – Ну вядома ж, не! Да таго ж, калі б я сапраўды зваліўся – а гэта фактычна немагчыма – але калі б я ўсё ж зваліўся… – тут ён падціснуў вусны і прыняў такі ўрачысты і важны выгляд, што Аліса ледзь не засмяялася. – Калі б я зваліўся, – працягваў ён, – Кароль абяцаў мне… Калі хочаш, тут можаш збялець, як палатно. Ты ж не думала, што я скажу гэта, праўда? Кароль паабяцаў мне – і я чуў гэта з яго ўласных вуснаў – што… што…
– Што ён адправіць усю каралеўскую конніцу і ўсіх сваіх ваяроў… – даволі неабачліва ўставіла Аліса.
– Ну вось, усё скончана! – закрычаў Жаўтун-Баўтун, нечакана расхваляваўшыся. – Ты падслухоўвала! Ты стаяла пад дзвярыма! Ты хавалася за дрэвамі! Ты ўлезла ў комін! Інакш ты не магла б гэтага пачуць!
– Ды не, што Вы, – як мага лагадней запярэчыла Аліса. – Гэта з кнігі.
– А-а! У кнізе пра гэта напісаць маглі, – сказаў Жаўтун-Баўтун спакайней. – Вы гэта называеце “Гісторыяй Англіі”, ведаю-ведаю. Ну дык глядзі на мяне ўважліва! Гэта я меў гутарку з Каралём, Я ўласнай персонай! Мабыць, больш ты такой асобы ніколі і не ўбачыш. Але я не ганарлівы, і каб давесці табе гэта, вось: пацісні мне руку.

Тут ён усміхнуўся амаль ад вуха да вуха, нахіліўся наперад (прычым ледзь не ўпаў са сцяны) і працягнуў Алісе руку. Яна сачыла за ім трохі занепакоена, але руку паціснула. “Усміхнуўся б ён яшчэ трохі шырэй – і куткі яго рота сустрэліся б ззаду, – падумала яна. – І тады не ведаю, што сталася б з ягонаю галавой! Баюся, палова адвалілася б!”

– Так, уся Каралеўская конніца і ўсе ваяры Караля, – працягнуў Жаўтун-Баўтун. – Яны б падсадзілі мяне за хвіліну, на гэта яны здольныя! Дарэчы, ці не занадта хутка ідзе наша гутарка? Давай вернемся да папярэдняга сказа.
– Баюся, цяпер я яго не ўзгадаю, – сказала Аліса вельмі ветліва.
– Тады мы можам пачаць усё спачатку, – прапанаваў Жаўтун-Баўтун, – і зараз будзе мая чарга пытацца…
“Ён мяркуе, быццам гэта гульня!” – падумала Аліса.
– Вось, прыкладам, адкажы на пытанне: колькі, ты казала, табе гадоў?

Аліса хуценька падлічыла і паведаміла:

– Сем гадоў і шэсць месяцаў.
– Няпраўда! – пераможна гукнуў Жаўтун-Баўтун. – Ты ніколі гэтага не казала!
– Я думала, Вы пытаецеся пра мой узрост, – патлумачыла Аліса.
– Калі б я пытаўся пра гэта, то так бы і сказаў.

Аліса не хацела распачынаць чарговую спрэчку і прамаўчала.

– Сем гадоў і шэсць месяцаў! – задуменна паўтарыў Жаўтун-Баўтун. – Нязручны ўзрост. Калі б ты папрасіла маёй парады, я б сказаў: “Спыніся на сямі”. Але цяпер ужо позна.
– Я ніколі не раілася, дзе мне спыніцца, – абурылася Аліса.
– Пыхі зашмат? – спытаў суразмоўца.

Алісу гэта пакрыўдзіла яшчэ больш, чым недарэчная парада.

– Я маю на ўвазе, – сказала яна, – свой узрост ніхто не можа змяніць сам.
– Сам – мабыць, і не, – сказаў Жаўтун-Баўтун. – А з кімсьці – лёгка. З належнай дапамогай ты магла б спыніцца і на сямі.
– Які ў Вас прыгожы пояс! – раптам выгукнула Аліса (пра ўзрост, на яе думку, яны пагутарылі дастаткова, і калі яны сапраўды вырашылі задаваць тэмы па чарзе, то цяпер надышоў яе час). – Дакладней, – паправілася яна, падумаўшы, – я хацела сказаць, прыгожы гальштук… ці пояс? не, гальштук… ой, прабачце! – напалохана дадала яна, бо твар Жаўтуна-Баўтуна выказваў смяротную крыўду – Аліса пашкадавала ўжо, што выбрала менавіта гэтую тэму. “Калі б я толькі ведала, – падумала яна, – дзе ў яго шыя, а дзе талія!”

Жаўтун-Баўтун відавочна вельмі раззлаваўся, хоць і маўчаў хвіліну-дзве. А калі ён зноў загаварыў, гэта больш нагадвала рык.

– Гэта найстрашнейшая абраза, – сказаў ён, – не адрозніваць гальштук ад пояса!
– О, прабачце, я была вельмі няўважліваю, – адказала Аліса так прысаромлена, што Жаўтун-Баўтун трохі палагаднеў.
– Гэта гальштук, дзіця, і, твая праўда, вельмі прыгожы. Мне яго падарылі Белы Кароль і Каралева. Вось так!
– Ды няўжо? – спытала Аліса, задаволеная, што нарэшце знайшла бяспечную тэму.
– Яны падарылі яго мне, – урачыста працягваў Жаўтун-Баўтун, кладучы нагу на нагу і абхопліваючы іх рукамі, – на дзень ненародзінаў.
– Як-як, прабачце? – не зразумела Аліса.
– Я не крыўдую, – сказаў Жаўтун-Баўтун.
– Не-не, я проста не зразумела, як гэта – “падарунак на дзень ненародзінаў”?
– Вядома ж, гэта падарунак, які робіцца не ў дзень тваіх народзінаў.

Аліса трохі падумала і сказала:

– Мне больш падабаюцца падарункі на дзень народзінаў.
– Ты нават не ведаеш, пра што кажаш! – закрычаў Жаўтун-Баўтун. – Колькі дзён у годзе?
– Трыста шэсцьдзесят пяць, – адказала Аліса.
– А колькі ў ім дзён тваіх народзінаў?
– Адзін.
– І калі адняць адзін ад трохсот шасцідзесяці пяці, што атрымаецца?
– Трыста шэсцьдзесят чатыры, вядома ж.

Жаўтун-Баўтун паглядзеў на яе з сумневам.

– Лепей напішы гэта, – папрасіў ён.

Аліса не магла стрымаць усмешкі, але дастала сшытак і запісала:

      365
-          1
      364

Жаўтун-Баўтун узяў сшытак і паглядзеў у яго вельмі ўважліва.

– Здаецца, усё правільна… – пачаў ён.
– Вы трымаеце яго дагары нагамі! – перапыніла Аліса.
– Сапраўды! – усміхнуўся Жаўтун-Баўтун, калі Аліса перавярнула сшытак. – І я падумаў, што неяк яно дзіўна выглядае. Як я ўжо казаў, здаецца, усё правільна – хоць у мяне няма часу ўважліва пераправяраць – і гэты прыклад паказвае, што ў годзе застаецца трыста шэсцьдзесят чатыры дні, у якія ты можаш атрымліваць падарункі на ненародзіны…
– Вядома ж, – сказала Аліса.
– І толькі адзін – для падарункаў на народзіны. Вось і сцяг табе ў рукі!
– Не разумею, прычым тут сцяг, – сказала Аліса.

Жаўтун-Баўтун пагардліва ўсміхнуўся.

– Само сабою, і не зразумееш, пакуль я табе не патлумачу. Я маю на ўвазе “доказ, супраць якога не запярэчыш”!
– Але ж хіба “сцяг” – гэта “доказ, супраць якога не запярэчыш”? – засумнявалася Аліса.
– Калі я кажу слова, – насмешліва прамовіў Жаўтун-Баўтун, – яно значыць дакладна тое, што хачу я, – не болей і не меней.
– Пытанне толькі ў тым, ці можаце Вы прымусіць словы памяняць сэнс, – сказала Аліса.
– Пытанне толькі ва ўменні рабіць гэта, – адказаў Жаўтун-Баўтун, – не болей!

Аліса ад разгубленасці прамаўчала, таму праз хвіліну Жаўтун-Баўтун пачаў зноў.

– Словы – яны з характарам, асабліва дзеясловы: гэтыя самыя ганарыстыя. З прыметнікамі можна рабіць што заўгодна, а з дзеясловамі – аніяк. Але я лёгка спраўляюся з усімі! Неінтэлігібельнасць! Вось што я скажу!
– А ці не маглі б Вы патлумачыць мне, што гэта значыць? – спытала Аліса.
– Нарэшце ты разважаеш як разумнае дзіця, – задаволена пахваліў Жаўтун-Баўтун. – Я кажу “неінтэлігібельнасць”, разумеючы: “гэтую тэму мы вычарпалі, і добра б, каб ты сказала, што збіраешся рабіць далей, бо, напэўна ж, ты не збіраешся прастаяць тут усё астатняе жыццё”.
– Гэтага сэнсу зашмат для аднаго слова, – задумліва прамовіла Аліса.
– Калі я прымушаю слова працаваць звышурочна, як гэтае, – сказаў Жаўтун-Баўтун, – я заўсёды плачу яму дадаткова.
– Аднак жа! – сказала Аліса. Яна занадта здзівілася, каб вымавіць нешта сур’ёзнейшае.
– Ах, бачыла б ты, як яны кружляюць вакол мяне ў ноч на суботу, – працягваў Жаўтун-Баўтун, важна хітаючы галавою з боку ў бок, – вядома ж, у чарзе па заробак.

(Аліса не наважылася спытаць, чым ён ім плаціць, таму, на жаль, і я табе гэтага сказаць не магу.)

– Я бачу, Вы майстар тлумачыць словы, сэр, – сказала Аліса. – А ці не зрабілі б Вы мне ласку патлумачыць сэнс верша “Мармазяўр”?
– Прачытай яго, – сказаў Жаўтун-Баўтун. – Я магу патлумачыць усе вершы, якія калі-небудзь былі напісаныя, і ладную частку тых, што пакуль яшчэ не створаныя.

Гэта вельмі абнадзейвала, і Аліса прачытала першую страфу:

Брылела. Слюткія джгуркі
Лацверна свердзілі ў наллі.
Мурнелі ў мэмзе бабукі
І снінкі-хатылі.

– Для пачатку досыць, – спыніў Жаўтун-Баўтун. – Тут многа цяжкіх словаў. ‘Брылела’ – гэта тры гадзіны апоўдні, час, калі ўсе апранаюць брылі, і ўсіх клічуць, каб яны брылі на абед.
– Цяпер добра разумею, – сказала Аліса. – А ‘слюткія’?
– Ага, ‘слюткія’ – гэта ‘слізкія’ і ‘гнуткія’. А ‘слізкія’ – тое самае, што ‘рухавыя’. Бачыш, гэта як партаманэт з двума аддзяленнямі – два сэнсы запакаваныя ў адно слова.
– Цяпер бачу, – задумліва прамовіла Аліса. – А ‘джгуркі’?
– Ну, ‘джгуркі’ – гэта нешта сярэдняе паміж суркамі, барсукамі, яшчаркамі і штопарамі.
– Напэўна, забаўныя стварэнні.
– Атож! – выгукнуў Жаўтун-Баўтун. – Яны будуюць гнёзды пад сонечнымі гадзіннікамі і харчуюцца гуркамі.
– А што такое ‘лацверна свердзілі’?
– ‘Свердзілі’ – значыцца, рабілі дзіркі, як свердзел. А ‘лацверна’ – значыць, яны пры гэтым вёртка круціліся, прыладкоўваючыся, як лацвей.
– А ‘налля’ – гэта, мабыць, зямля вакол сонечнага гадзінніка? – здагадалася Аліса, здзівіўшыся ўласнай кемлівасці.
– Напраўду так. Яна, ведаеш, завецца ‘налля’, бо гэта зямля на-права і на-лева ад гадзінніка.
– І цень паказвае час, абыходзячы яе на-ўкола! – дадала Аліса.
– Менавіта. Далей: ‘мэмза’ азначае ‘мізэрнасць’ і ‘нэндзу’. А ‘бабукі’ – гэта такія сухарлявыя парэпаныя птушкі, якія паўсюль утыркаюць свае пёркі – не раўнуючы жывыя швабры.
– А ‘мурнелі’?
– Ну, ‘мурненне’ – гэта нешта паміж мыканнем і свістам з нечым кшталту чыху пасярэдзіне. Ты, можа, гэта яшчэ пачуеш – вунь там у лесе – або нават ужо чула, і тады ўсё цалкам зразумееш.
– А хто ж такія ‘снінкі-хатылі’? – спытала Аліса. – Вядома ж, калі Вам не цяжка.
– Ну, ‘снінкі’ – гэта такія зялёныя свінкі. А вось наконт ‘хатылёў’ я не ўпэўнены. Думаю, гэта скарачэнне ад ‘сышлі з хаты’ – па сутнасці, заблукалі. Хто навучыў цябе ўсім гэтым цяжкасцям?
– Я прачытала гэта ў кнізе, – сказала Аліса. – Але магу расказаць і яшчэ некаторыя вершы, нашмат прасцейшыя за гэты, я іх чула, здаецца, ад Гу-та-та.
– Што да паэзіі, – сказаў Жаўтун-Баўтун, выцягваючы адну са сваіх ручышчаў, – то я таксама магу апавядаць вершы, не горш за іншых, і, калі на тое пайшло…
– Ой, не трэба ісці на гэта! – паспешліва папрасіла Аліса, спадзеючыся, што ён і не пачне.
– Верш, які я хачу апавесці, – працягнуў ён, не зважаючы на яе словы, – напісаны спецыяльна для цябе.

Аліса зразумела, што ў такім разе яна абавязана праслухаць гэты верш, таму села і даволі сумна сказала: “дзякуй”...

Да перакладаў Дзмітрыя Каралёва