"І Яны былі практыкантамі..."

Сяргей Аляксандравіч Важнiк

Сяргей Аляксандравіч Важнiк - намеснiк дэкана па выхаваўчай рабоце, кандыдат фiлалагiчных навук, дацэнт. Праходзiў практыку ў 1992 годзе.

1. Успаміны аб практыцы (дзе былі, з кім сустракаліся, якія падзеі адбыліся падчас практыкі).
2. Момант, які запомніўся больш за ўсё.
3. Які след пакінула практыка ў Вашым жыцці (першае каханне, сустрэча з цікавымі людзьмі, іншае)?

1. Праходзіў практыку ў сваіх бабулі і дзядулі ў вёсцы Лапацічы на Случчыне. Як высветлілася на самым пачатку практыкі, у гэтай вёсцы ўсе адно аднаму сваякі. Таму маімі інфармантамі былі блізкія і далёкія сваякі маёй бабулі: дзве родныя сястры і адна стрыечная. Прычым дастаткова цікава было прасачыць “спецыялізацыю” кожнай з іх. Адна з сёстраў спецыялізавалася на прыпеўках і жорсткіх рамансах, другая – на песнях, трэцяя – на казках і легендах.

2. Запомніліся хутчэй прыродныя катаклізмы, што адбываліся падчас маёй практыкі. Моцны буран (так называлі стыхію мясцовыя жыхары) нарабіў вялікай шкоды: панавыдзіраў дрэў, паназносіў дахаў з хат, панаабрываў электраправадоў… Успамінаю, як на маіх вачах ураганны вецер раздзіраў на паловы дзядулевыя яблыні… Як моцна стукаў у сцены і дах хаты, завываў і скуголіў… Прызнаюся, было ніякавата. Калі знаходзішся ў эпіцэнтры стыхіі і адчуваеш на ўласнай скуры яе разбуральны характар, па-іншаму пачынаеш адносіцца да жыцця, да жывога, да іх імгненнасці і крохкасці, пачынаеш іх цаніць і шанаваць. Здавалася б, магутнае дрэва, галіны якога вытрымліваюць некалькі дарослых мужчын… Вось яно ёсць. Імгненне і – вось яго ўжо няма…

3. Практыка не была нечым фармальным ці адчэпным. Найвялікшая каштоўнасць – нашыя людзі, а таму перадусім успамінаюцца сустрэчы з простымі, але такімі мудрымі людзьмі. Па-другое, прыйшло перакананне ў тым, што ў малых мястэчках і вёсачках беларуская мова актыўна выкарыстоўваецца як асноўны сродак зносін. Не трасянка, а мова. Прывітанне добразычліўцам, што паспелі яе ўжо пахаваць. Па-трэцяе, прыйшло разуменне таго, за кошт чаго выжывалі беларусы ў цяжкія перыяды сваёй слыннай гісторыі, – дзякуючы адмысловаму пачуццю гумару і вечнай веры ў тое, што далей будзе лепей. Па-чацвёртае, уразіла багацце беларускага фальклору.

З дзеннiкавых запiсаў студэнта 1 курса фiлалагiчнага факультэта спецыяльнасцi "беларуская мова i лiтаратура" Важнiка Сяргея Аляксандравiча

Загадкі

Кіну не палку, заб’ю не галку, скубу не пер’е, ем не мяса. (Рыба і вуда)

У свінкі – тры спінкі, два лычыкі. (Зярнятка грэчкі)

Ніхто не такоў,
Як Іван Калпакоў.
Сядзе на кані
І едзе ў агонь. (Гаршчок ці чыгун)

Поўна бочачка круп,
А на версе струп*. (Мак, макаўка)
*струп – нарасль

Казка пра дзятла

Вывел дзяцел дзецей на яліне (высока на яліне). Ну, а тудэю бегла ліса і пачула этыя дзеці там. Вот яна сунялася ды і просіць у дзятла: «Кінь мне адно!» Дык ён жа не хоча, шкадуе дзяцей, кажа: «Не буду! Я дзяцей шкадую». Ну, яна кажа: «Як не будзеш, так я яліну ссяку!» – да хвастом усё па яліне, па яліне. Дык ён пабаяўся, думаў, усе паскідаюцца, ды аддаў ён адно дзіця. Яна забрала. Забрала і панесла за куст, села і з’ела яго. Прыходзіць па другое: «Дай яшчэ адно!» Дык ён кажа: «Лісанька, што ты?! Не аддам дзіцяці!» «Дык я, – кажа ліса, – яліну ссяку!» Ды і зноў хвастом усё па яліне. Ну, ён спужаўся ды і аддаў яшчэ ёй і другое. Яна і другое панесла і з’ела. Прыходзіць па трэцця. «Не аддам! – кажа дзяцел. – Не аддам ні за што ўжэ!» «Я іх, – кажа ліса, – аддала вучыцца. Давай яшчэ адно!» Ну, яна ізноў гэтую яліну ўсё хвастом б’е ды кажа: «Ссяку, дык упадзеце ўсе!» Ну, ён і трэцця аддаў. Яна і трэцця панесла і з’ела. Прыходзіць па чацвёрта. Ён не аддае. Плача дзяцел: «Не аддам!» Так яна і яліну ўсё гэту сячэ хвастом. Ён і чацвёрта аддаў. Яна і гэта панесла за куст і з’ела.
Прыходзіць па пятае (у яго пяцёра было). Яна: «Аддай!» Ён не аддае, плача: «Не аддам!» «Паследне дзіцятка я, – кажа ліса, – аддам вучыцца за машыніста». Ну, дык ён, дзяцел, і тое аддаў, паследне. Яна і гэта панесла, пашла за куст, села і з’ела і зноў прыходзіць.
Ён кажа: «Няма, ужэ ўсе!» Дык яна кажа: «Як усе, так я іх паела». Дык кажа: «Як усе, дык укусі мяне, я іх паела». І ўсё… Ну, дзяцел стаў плакаць – усе дзеці пааддаваў.
Ну, і казцы канец.

Запісаў у 1992 г. у в. Лапацічы Слуцкага раёна Мінскай вобласці ад Уласавец Аляксандры Архіпаўны, 1913 г.н., студэнт Важнік С. А.

Замовы

(Болькі, скула)
Два ангелы стаялі,
Дзве светачкі дзяржалі,
Госпада Бога ўмалялі:
– Унімі, Божа, качку-гарачку вадзяную, ветраную!
Згінь-прападзі! На сухія лясы пайдзі!
На быстрыя рэчкі атыдзі!
Згінь-прападзі ад (імя)!
Калі Бог паможа, дык і я памагу.

(Рожа)
Выходзіла святая Магдалена з мук –
Выходзіла балезнь із рук!
З краснай крыві, з белага цела, з жоўтай касці.
Згінь-прападзі! На сухія лясы пайдзі! На быстрыя рэчкі атыдзі!
Згінь-прападзі ад (імя)!
Калі Бог паможа, дык і я памагу.

(Звіх)
Сядзіць дзед пад ігрушкаю,
Махае доўгаю пушкаю.
Пушкаю махае –
Звіх нацягае.
Згінь-прападзі! На сухія лясы пайдзі! На быстрыя рэчкі атыдзі!
Згінь-прападзі ад (імя)!
Калі Бог паможа, дык і я памагу.

(Пярэпалах)
Гавару я пярэпалах бацькаў, мацярын, сабачы, кацечы, свінячы, парасячы, мышыны, крысіны.
Згінь-прападзі! На сухія лясы пайдзі! На быстрыя рэчкі атыдзі!
Згінь-прападзі ад (імя)!
Калі Бог паможа, дык і я памагу.

(Падзіў*)
Гавару я падзіў з воч, з дум, з мысел, з ветру.
Ішоў Хрыстос цераз лясок, пер’ечка падняў, пер’ечкам памахаў.
Згінь-прападзі! На сухія лясы пайдзі! На быстрыя рэчкі атыдзі!
Згінь-прападзі ад (імя)!
Калі Бог паможа, дык і я памагу.
*падзіў – зглаз

(Падымак)
Сам Гасподзь Бог праступіся, памажы падымак выправіць.
Залатнік-залатнішча, макавае зярнішча, кругом свету хадзіла, на месце астанавілася.
Госпадзі, пастаў жалудок на месца!

Запісаў у 1992 г. у в. Лапацічы Слуцкага раёна Мінскай вобласці ад Уласавец Галіны Пятроўны, 1937 г.н., студэнт Важнік С. А.

Фотаздымкi з уласнага архiва С.А. Важнiкa