Лялечны бум
У 2007 годзе мастацтвазнаўца Зінаіда Зіміна надрукавала невялічкую кніжку пра тэкстыльныя абрадавыя лялькі, якая выклікала сапраўдны лялечны бум. Нягледзячы на тое, што ў 2005 годзе была абаронена кандыдацкая дысертацыя Святланы Касцюкевіч на тэму “Беларускія лялькі”, не яна, а менавіта кніжка Зінаіды Іванаўны дала штуршок да засваення даўняй традыцыі вырабу такіх лялек. Час наспеў — жанчыны ўбачылі адмоўны ўплыў лялек “Барбі” на выхаванне дзяўчынак і сталі цікавіцца, з якімі лялькамі гулялі іх бабулі. Справа не толькі ў тым, што паменшаная выява чалавека для дзіцячай гульні не толькі ўдасканальвалася, але і стала каштаваць надзвычай дорага. Проста час пасля развалу Савецкага Саюза пазбавіў грамадства абавязковай ідэалогіі, і людзі сталі звяртацца да містыкі, нетрадыцыйных рэлігій, а ў станоўчым выпадку — да сваіх этнічных каранёў. Спрацавала генетычная памяць. Да таго ж, Беларусь за кароткі прамежак часу з краіны сельскага насельніцтва стала краінай пераважна гарадскога насельніцтва, у якога яшчэ захоўваюцца сувязі са сваякамі ў вёсках, настальгія па вясковаму жыццю. Вось і ўзнікла цікавасць да лялькі і традыцыйных абрадаў з яе выкарыстаннем. У вёсцы Стрэнькі Рагачоўскага раёна нават стварылі “Музей беларускай лялькі” на аснове кніжкі Зіміной. Але якраз беларускай традыцыі ў гэтым музеі мала, яго стваральнікі нават не сабралі звестак пра ляльку ў сваім раёне. Між тым, менавіта ў беларусаў можна знайсці карані ўзнікнення лялькі, яе архаічнае выкарыстанне ў абрадах, якія захаваліся ў жывой традыцыі да нашага часу.
Беларускае слова “лялька” шматзначнае
Кніжка Зінаіды Зіміной напісана на рускай мове. І, нягледзячы на тое, што на вокладцы пазначана “Руская традыцыя”, лялькі з гэтай кніжкі пачалі капіраваць, дзякуючы ў тым ліку семінарам і майстар-класам, якія прайшлі разам з прэзентацыяй. І гэта добра, бо стала модна рабіць лялькі і цацкі для дзяцей сваімі рукамі, жанчыны сталі вяртацца да традыцыйных рамёстваў. Самая простая і агульнавядомая ў народнай традыцыі да нашага часу — лялька-згортыш. Гэта першая лялька, якая трапляла ў рукі дзіцяці. Скручвалі яе са спадручных матэрыялаў — старога палатна, матчынай або бабулінай хусткі. Мяккая, цёплая, яна не магла прынесці шкоды малому, яе можна было разабраць і памыць пры неабходнасці. Была ў беларускай традыцыі і спецыяльна зробленая лялька Берагіня, якую трымалі ў Чырвоным куце і з якой гуляць дзецям забаранялася. Яна зберагала хату і ўсіх сямейнікаў ад хвароб, розных бед і няшчасцяў.
Слоўнікі тлумачаць слова «лялька» ў беларускай мове ў некалькіх значэннях: як дзіцячую цацку ў выглядзе фігуркі чалавека, а таксама макет фігуры чалавека для тэатральных прадстаўленняў, ігрышч і падобнага. У другім значэнні мы ведаем выяву чалавека ў выглядзе агароднага пудзіла, батлеечных лялек, атрыбутаў традыцыйных каляндарных абрадаў. А такія абрады ў нашай краіне захаваліся яшчэ шмат дзе, нягледзячы на тое, што многае страчана па прычынах урбанізацыі, глабалізацыі ў галіне культуры, а таксама Чарнобыльскай катастрофы.
Пра немаўля таксама кажуць «ляля», «лялька»: «Хутка тата і мама купяць ляльку» (так могуць тлумачыць малому з'яўленне браціка ці сястрычкі). А яшчэ ў народзе «лялька» кажуць пра нешта вельмі прыгожае, прывабнае па знешняму выгляду: «дзяўчына прыгожая, як лялька», «хата як лялька». Гэтае значэнне ўзыходзіць да вобраза Вясны — юнай прыгожай дзяўчыны, якая зіхаціць на сонцы. Менавіта таму на Палессі існаваў звычай у дзяўчат упрыгожваць сябе бліскучымі пацеркамі. Блізкія па гучанні словы — гэта «лялець» (блішчэць на сонцы), лелека (бусел — ён, як вядома, прыносіць дзяцей). Але найперш трэба мець на ўвазе, што Ляля, Лёля — гэта імя багіні вясны ў дахрысціянскім пантэоне славянскіх багоў.
Лялька сімвалізуе багіню вясны Лялю
Расійскія даследчыкі Котавы ў кнізе “Русские обряды и традиции. Народная кукла» у 2005 годзе пісалі, што «утеряны древние корни возникновения куклы». Але менавіта беларусы захавалі слова “лялька”, якое сведчыць пра архаічныя карані яе паходжання. І не толькі слова, але і абрады з выкарыстаннем лялькі. У вёсцы Пералёўка Веткаўскага раёна Гомельскай вобласці яшчэ пару гадоў таму захоўваўся абрад «Ваджэння і пахавання стралы» на Ушэсце з выкарыстаннем абрадавай антрапаморфнай лялькі, якую выраблялі з травы і апраналі ў платочак і фартушок са шматкоў палатна.
Падобную па памеры ляльку (з далонь ці трошкі большую) рабілі яшчэ ў 90-х гадах мінулага стагоддзя са шматкоў фабрычнай баваўнянай тканіны ў вёсках Барталамееўка, Фёдараўка і іншых гэтага ж раёна. Ляльку скручвалі, як немаўля, з гэтых шматкоў (іх называлі «кітаечкі») — твар з белай або шэрай тканіны, на галаве чырвоны платочак, абкручвалі тканінай іншага колеру. Такую маленькую ляльку-згортыш выраблялі пад спеў веснавых карагодных песень, клалі ў скрыначку і неслі ў канец сяла, дзе закопвалі пасля таго, як паводзяць вакол яе карагоды. Закопваючы, галасілі па ёй: «Лялечка мая мілая, да схаваем цябе к Ушэсцейку. К Ушэсцейку, к налецейку, к такому врэмю, як сёлета. Прыйду к табе з сахою да буду гаварыць з табою…». Лялечку адкопвалі вясной на Благавешчанне. Такім чынам, яна была ўвасабленнем Вясны і маркіравала перыяд народнага календара на Пасожжы — ад Благавешчання да Ушэсця.
У саламянай лялькі просяць ураджаю
Першыя ў гісторыі лялькі выкарыстоўваліся ў абрадах, якія адпавядалі культу стварэння свету і культу продкаў. Ад іх прасілі добрага ўраджаю. На дажынках у Мастоўскім раёне з апошняй капы жыта рабілі Жытнюю Бабу, падперазаўшы яе посцілкай і пакрыўшы «галаву» платком. Яе пакідалі ў полі як абярэг, пакуль не звязуць усе снапы. У іншых рэгіёнах жнейкі неслі Жытнюю бабу з поля ў хату гаспадара і ставілі на куце на час святочнай вячэры, прысвечанай дажынкам, а потым адносілі ў гумно. Жытняя Баба — жаночая пара Жытня. Жыцень — бог Восені, які спрыяе росту і выспяванню збажыны, агародніны. Яго вобраз быў вядомы ў Мінскай і Магілёўскай губерніях. На сучасным свяце працаўнікоў сяла «Дажынкі» вобраз Жытняй бабы захаваўся, хоць цяпер яе робяць з саламяных каткоў. Такімі саламянымі скульптурамі ўпрыгожваюць палі каля дарог, нагадваючы, што ураджай сабраны і хутка свята ўраджаю. На Міншчыне ў жаночае адзенне жнейкі на дажыначнай талацэ апошні снапок неслі ў хату гаспадара — называлі яго Баба. Па заканчэнні святочнай вячэры адносілі Бабу ў гумно, каб яно заўсёды было поўным, а ўраджай багатым. Для багатага ўраджаю і як абярэг поля ў Бярэзінскім раёне Мінскай вобласці 21 студзеня на заканчэнне Каляд усцягваюць на дуб, які стаіць адзінока ў полі, Каляду — ляльку ў жаночай іпастасі, зробленую з куля саломы ад зажыначнага (або дажыначнага?) снапка. Пры гэтым спяваюць песню, у якой просяць: «А ты сядзі высока, а ты глядзі далёка, каб ячмень і авёс вялікі рос, каб наша жыта каласілась, каб наша жыта не лажылась». У вёсцы Новіны абрад «Цягнуць Каляду на дуба» існуе ў жывой традыцыі і мае статус нематэрыяльнай культурнай каштоўнасці Беларусі.
У вёсцы Бяляеўка Чачэрскага раёна Гомельскай вобласці існаваў абрад шчадравання «Цыганы». Цыганы лічацца першапасяленцамі Еўропы, таму выкарыстанне гэтых масак у калядным карнавале звязваецца з продкамі. Чуюцца гукі шархуноў — і вось ужо пад вокнамі гурт спявачак, якія спяваюць песню-шчадроўку пра белага каня, затым просяцца зайсці ў хату пагрэцца. Адмовіць нельга, і гасцінныя гаспадары адчыняюць дзверы. Першым заходзіць Цыган з пугаю ў адной руцэ, люлькаю ў другой, за поясам кажуха — шматок саломы, на нагах боты. Гарманіст іграе, а Цыган адразу ж пачынае тупаць і стукаць пугаю па падлозе (знак абуджэння зямлі ад зімовага сну), а Цыганка з дзіцем-немаўляцем, а з ёю і 11 яе дачок адна за адной заводзяць кругавы карагод, спяваючы цыганскую песню. 12 дачок — гэта 12 месяцаў года, а лялька-немаўля — сімвал першага месяца, таму для малодшай дачкі Цыганка перш за ўсё просіць малачка або чым-небудзь адарыць. Зычэнні пасля абраду гучаць традыцыйныя, як і ўсюды — каб ураджай быў багаты, вялікі прыплод у хляве, каб сыноў пажаніць, а дачок замуж аддаць у новым годзе.
На Масленіцу амаль паўсюдна на Беларусі Зіму ўвасабляла лялька. Саламяную або зробленую з ануч, яе спальвалі на вогнішчы. Жывая традыцыя провадаў зімы і загукання вясны ў абрадзе “Чырачка”захавалася ў вёсцы Тонеж Лельчыцкага раёна Гомельскай вобласці, і яна мае статус нематэрыяльнай культурнай каштоўнасці. Ляльку-снегавіка на поўначы Беларусі ў Шумілінскім раёне вазілі на саначках па вёсцы, і кожны гаспадар адбіваў ад яе па кавалачку, пакуль снежная іпастась Зімы не разваліцца. У Гарадоцкім раёне (некалі таксама ў Полацкім і Шумілінскім) на Масленіцу робяць пару саламяных лялек у рост чалавека, якія сімвалізуюць продкаў. Шмат гадоў традыцыя трывала захоўвалася ў в. Маскаленяты Гарадоцкага раёна. У панядзелак маслянага тыдня памірае Дзед: старэйшыя жанчыны, папярэдне дамовіўшыся, робяць саламяную ляльку, апранаюць яе ў мужчынскае адзенне, кладуць на кут і галосяць, як па нябошчыку. Развітацца з ім прыходзяць і іншыя вяскоўцы. Толькі нехта зайшоў у хату — адна з жанчын цягне за вяровачку ў штанах Дзеда, і з яго шырынкі паказваецца морква. Усе здзіўляюцца: сам памёр, а струк ягоны жывы! 100 гадоў пражыў, гуляка быў, п’яніца, абжора — касцёй у Мясаед падавіўся (раней струк рабілі з косткі кабана). Кожнага, хто прыходзіў, надзялялі пэўнай роляй: хто праўнук, ўнучка ці ўнук, хто пляменніца, хто каханка… УДзеда было шмат жонак і дзяцей, ён доўга жыў, але і работнік быў спраўны. Па ім усе галасілі скрозь смех, вусна экспромтам складаючы гісторыю яго жыцця. Потым аглядаў Лекар, адпявалі Поп і Дзяк. Затым Дзеда везлі ў саначках за сяло і закопвалі ў снег. Як і па сапраўдным нябошчыку, спраўлялі грамадзянскую паніхіду: ад прафсаюза выступаў старшыня і хваліў Дзеда як добрага работніка, працавітага чалавека і добрага сем’яніна, які выхаваў дзяцей і завяршыў свой “жызненный пуць”. Вярнуўшыся дадому, спраўлялі памінкі ўскладчыну. Пасля трэцяй чаркі пачыналі весяліцца, танцаваць пад гармонік, спяваць. Праз тыдзень у панядзелак памірае Баба — яна на Масленіцу сырніцай падавілася. Яе хаваюць гэтак жа, як і Дзеда. Такім чынам, гэты абрад маркіруе межы свята Масленіцы, а Дзед і Баба сімвалізуюць прапродкаў роду чалавечага, у якіх просяць добрага ўраджаю, здароўя і працягу роду. Гэты абрад яшчэ спраўляюць у адной з вёсак Гарадоцкага раёна, ён нават мае статус нематэрыяльнай культурнай каштоўнасці, але на пахаванне Бабы ў мясцовай супольнасці ўжо не хапае ні сродкаў, ні жадання паўтараць карнавальнае дзейства, таму трэба лічыць, што гэтая традыцыя затухае. Хоць магла быць адноўленай пры пэўных намаганнях вясковай супольнасці і культработнікаў раёна.
У некаторых месцах Беларусі ў Русальную нядзелю дзяўчаты з сухога маю (галінак бярозы, ліпы, клёну, якімі ўпрыгожвалі хату і падворкі на Сёмуху), рабілі ляльку-Русалку. Беларусы лічылі, што яна садзейнічае багатаму ўраджаю. Насілі яе па полі, а вечарам тапілі ў рацэ ці возеры. Часам Русалку рабілі ў выглядзе саламянага пудзіла каля метра вышынёй, рукі з пукоў каласоў, якія тырчалі ў бакі. Яе пакрывалі платкамі, якія завязвалі ў канцы, каб каласы не раскідваліся. З кавалка белага або шэрага палатна рабілі твар, размалёўвалі яго вугалем, на галаву павязвалі платок, апраналі ў кашулю і спадніцу. Русалку або тапілі або пакідалі на краю жытнёвага поля, сарваўшы з яе адзенне. Абрад провадаў Русалкі ў выглядзе лялькі не захаваўся ў жывой традыцыі.
На Купалле рабілі саламянае пудзіла ў жаночым адзенні, вакол яго танцавалі, называючы Купалкай, а затым спальвалі на вогнішчы або тапілі ў вадзе — ахвяраванне сілам прыроды перад жнівом. Ляльку, якая сімвалізавала Ведзьму, на Полаччыне падчас Купалля рабілі з карча, апрануўшы яго ў старую вопратку, і спальвалі ў канцы свята. Пры гэтым адначасова спявалі ўсе абрадавыя песні гадавога кола,а таксама вясельныя або хрэсьбінныя — кожная спявачка сваю. Атрымліваўся хаос гукаў, звернуты да продкаў. Такая манера спеваў называецца “барана”. Ведзьму сімвалізуе і лялька, якую спальваюць і топяць на Купалле ў вёсцы Хаціслаў Маларыцкага раёна Брэсцкай вобласці. Традыцыя жывая.
Такім чынам, лялька ў каляндарных абрадах беларусаў увасабляе сабой Вясну, Зіму, Ведзьму, Купалку або Русалку, продкаў (Дзеда і Бабу, сярод якіх — лялька-згортыш у руках Цыганкі ў калядным абрадзе шчадравання).
Саламяныя лялькі на вяселлі садзейнічаюць плоднасці
У вясельных абрадах лялькі выкарыстоўвалі амаль паўсюдна. У вёсцы Дзякавічы Жыткавіцкага раёна Гомельскай вобласці на вяселле існаваў сімвалічны абрад: калі нявеста з ёлкай у руцэ едзе ў хату жаніха, на варотах яе сустракае саламяная лялька ў рост чалавека ў саматканым адзенні, якая сімвалізуе продка мужчынскага роду, а на парозе хаты — свякруха ў вобразе мядзведзіцы, якую лічылі прарадзіцельніцай чалавека. Яна ў вывернутым кажусе, частуе маладых мёдам. У Докшыцкім раёне ляльку-продка кідалі на маладую, калі яна ішла да хаты маладога, частуючы дзяцей цукеркамі.
На Гродзеншчыне ў пачатку XIX стагоддзя былі запісаны звесткі пра тое, што да вяселля рабілі дзве лялькі — у жаночай і мужчынскай іпастасях. Іх ставілі ля варот з мэтай загарадзіць дарогу маладому, які прыязджаў за нявестай. Гэтыя лялькі павінны былі садзейнічаць нараджэнню детак у новай сям’і.
Даследчыца беларускага вяселля Леаніла Малаш апісвала вясельны звычай, калі парныя лялькі ў жаночай і мужчынскай іпастасі з кулёў саломы ад зажыначнага і дажыначнага снапа ставілі ў Чырвоным куце, а маладая адорвала іх суадносна поясам і наметкай. А.ў Старадарожскім раёне на другі дзень вяселля, калі адведаць маладую прыязджала яе радня, з куля саломы рабілі жартоўную ляльку ў выглядзе немаўляці ў пялюшках. Ёю страшылі бацькоў маладой, папракаючы, што іх дачка “нячэсная”, ужо нарадзіла дзіця. Бацькі павінны былі адкупляцца грашыма або выпіўкай і закускай. Гэта быў карнавальны дзень, калі ў маладых пераапраналіся госці і смяшылі прысутных сцэнкамі на тэму вяселля. На Міншчыне і Гродзеншчыне маленькія лялькі, якія ўвасаблялі пару маладых, прымацоўвалі да дугі каня.
Лялькі ў сялянскім побыце
Агароднае пудзіла на крыжавіне, апранутае ў старое паношанае адзенне, лічаць, сімвалізуе гаспадара або гаспадыню і прызначана для адпуджвання птушак. Яго і цяпер ставяць пасярод агарода або ўмацоўваюць на пладовыя дрэвы. На Палессі ад каршуноў робяць пудзіла ў адзенні чырвонага колеру або проста вешаюць чырвоную анучу на рагульцы, якая б развівалася ад ветру (кажуць, што чырвоны колер адпужвае коршака). Але гэта ўсё сучаснае ўяўленне пра ролю агароднага пудзіла. У старажытныя часы гэта хутчэй за ўсё была антрапаморфная выява нейкага боства, функцыя якога — аберагаць хату і агарод, садзейнічаць плоднасці пасеваў. Прычым, у такія далёкія часы, калі яшчэ хата не ўпрыгожвалася разьбой, бо пазней абярэгавыя функцыі сталі выконваць выразаныя з дрэва знакі-сімвалы на аконных ліштвах , выявы каня або пеўня на вілку хаты. Некаторыя расійскія даследчыкі звязваюць выяву пудзіла з язычніцкім богам веснавой урадлівасці Ярылам або пудзілам, якое спальвалі на Масленіцу. Але плады, якія павінна ахоўваць пудзіла, з’яўляюцца летам, калі ўжо час панавання Ярылы скончыўся. Пудзіла Масленіцы тлумачаць, як увасабленне Зімы або язычніцкай Марэны. Праўда, Ярыла “многолик»… На мой погляд, бліжэй да ісціны тыя, хто ўзгадвае, што ў старажытнай Грэцыі ўшаноўвалі бога Прыяна, сына Афрадзіты, які нарадзіўся пачварным, і маці ад яго адмовілася. І ўсё ж боская сутнасць яго праяўлялася ў пладавітасці палёў і пасеваў увогуле. Яго сталі шанаваць і ставіць яго драўляныя выявы на палях у якасці абярэгаў і забеспячэння багатага ўраджаю. Але гэта было ў часы язычніцтва. У хрысціянскі перыяд знішчыць яго ідалы не ўдалося, але іх сталі высмейваць. Магчыма, такім чынам з боства плоднасці ўтварылася агароднае пудзіла. Яшчэ адзначаюць, што першапачаткова падобнае боства шанавалі ў Малой Азіі, але якім чынам — пра гэта не ўпамінаецца. Але ўсё-такі пудзіла першапачаткова мела мужчынскую іпастась.
Жаночую іпастась мела лялька памерам прыкадна 25—30 санціметраў, якую скручвалі са шматкоў старога адзення і садзілі ў Чырвоны Кут. Жыхарка в. Пералёўка Веткаўскага раёна Гомельскай вобласці Лідзія Ільінічна Малашанка ўспамінае, што дзецям чапаць гэтую ляльку забаранялася. Яе функцыя была — аберагаць хату. Яе бабуля строга сачыла, каб ніхто нават не дакранаўся да гэтай лялькі.
У гэтай жа вёсцы да нядаўняга часу захоўвалася абшчынная свяча і абраз, прысвечаныя святу Ушэсця. Як і ўсюды на Пасожжы (у Веткаўскім і Чачэрскім раёнах Гомельскай вобласці), дзе традыцыя ўшанавання свечкі даўняя і трывала захоўваецца, свечку апранаюць у спецыяльна пашытае для яе жаночае адзенне — плаццейка, фартушок, вяночак. Як і адзенне, свечку штогод аднаўляюць: налепліваюць на яе новы воск. Можна было сустрэць свечкі памерам з вядро. А па форме яны нагадвалі чалавечы зародыш і сімвалізуюць душу памерлага. Свечку адпяваюць напярэдадні абраду (псальмы, чытанне акафісту), як нябошчыцу або як маладую падчас вяселля, выпраўляючы ў новую сям'ю. Пасля адпявання спраўляюць посную абрадавую вячэру, а назаўтра па саломе або саматканаму палатну ўрачыста пераносяць у другую хату да гаспадыні, якая будзе трымаць яе ўвесь год да наступнага свята. Кожны вясковец можа прыйсці і ахвяравацца на працягу года да гэтай свечкі, памаліцца каля яе і папрасіць дапамогі ў складаных абставінах жыцця. Святы пераносу свячы яшчэ існуюць у розных рэгіёнах Беларусі і там, дзе вясковая супольнасць дае згоду, ім надаецца статус нематэрыяльнай культурнай каштоўнасці Беларусі. Свечку, якой надаюць жаночую іпастась, можна таксама лічыць лялькай, якая служыць ў вясковым побыце абярэгам.
Дзіцячая лялька «згортыш» у выглядзе немаўляці ў пялюшках была ў кожнай хаце, дзе гадаваліся дзеці. Яе рабілі са старых хустак і палатна. Такая лялька сімвалізавала немаўля, якое з’яўлялася ў сем’ях нашых продкаў адно за адным. Выхаваўчая роля такой лялькі была вельмі важная, бо скіраўвала старэйшых на неабходнасць клапаціцца пра малых брацікаў і сястрычак. Гульні з такой лялькай развівалі маўленне дзіцяці праз калыханкі і забаўлянкі. Яна яшчэ служыла абярэгам, бо захоўвала энергетыку самых блізкіх людзей праз іх зношанае адзенне. Пазней па часе з’явіліся лялькі ў жаночым і мужчынскім адзенні, але ў асноўным у гарадскім асяроддзі. Не памятаю, каб нехта з вясковых людзей старэйшага пакалення расказваў пра ляльку-хлопчыка, прызначаную для дзіцячых гульняў.
Праўда, у казках такая лялька ёсць. Нешта накшталт беларускага Бураціна: бяздзетныя старыя бацькі зрабілі сабе на старасць гадоў драўляную ляльку ў выглядзе хлопчыка, якая ажывае да іх вялікай радасці. Спявачка і выдатная апавядальніца з в. Лобча Лунінецкага раёна Анастасія Якавец называе гэтую ляльку Цялешыкам, а казку чула ад старых бабуль. Памятаюць такую ж казку ў Пінскім раёне. А ў в. Міханавічы Мінскага раёна яе расказвае Ларыса Рыжкова.
Асобная тэма — батлеечныя лялькі. Беларуская батлейка вядома з XVI стагоддзя. Хутчэй за ўсё традыцыя народнага лялечнага тэатра запазычана з Польшчы, дзе яна ўжо існавала на стагоддзе раней. Батлейка бытавала ў беларусаў падчас калядных святкаванняў, на кірмашах. Батлеечныя прадстаўленні пачаліся як творчая дзейнасць семінарыстаў, затым традыцыя развівалася ў сялянскім асяроддзі.
Беларуская лялька аказалася амаль нявывучанай, таму напісаны вышэй матэрыял — толькі тое, з чым аўтар сустракалася падчас сваіх экспедыцыйных вандровак і працы на радыё і тэлебачанні над праграмамі, прысвечанымі традыцыйнай культуры беларусаў. Хацелася б, каб мы цанілі перш за ўсё сваё. Чужыя традыцыі, якія гарадскія жыхары з лёгкасцю і без разбору прымаюць у свой побыт, не заўсёды адпавядаюць нашаму менталітэту. А ўжо называць чужую культуру сваёй этнічнай традыцыяй проста недапушчальна з этычнага пункту гледжання. Гарадскія жыхары прымаюць ўсё, абы толькі цікава бавіць свой вольны час. Але ў беларусаў дастаткова багатыя ўласныя традыцыі, якія трэба вывучаць і папулярызаваць. Нам ёсць чым ганарыцца, бо на нашай тэрыторыі даследчыкі знаходзяць у традыцыйнай культуры вельмі архаічныя абрады і звычаі, рамёствы і промыслы, якія ўжо даўно зніклі ў народаў Еўропы. У тым ліку і традыцыі, звязаныя з выкарыстаннем лялькі і яе паходжаннем. Наш гонар — сучасная беларуская сувенірная лялька і традыцыйнае рэгіянальнае свята-конкурс “Беларуская лялька” ў Слуцку Мінскай вобласці, а таксама шматлікія конкурсы і гурткі па вырабу лялек у гарадах і абласных цэнтрах краіны, вясковых клубах.
Рэгіна ГАМЗОВІЧ,
філолаг і журналіст, грамадскі эксперт
у галіне нематэрыяльнай культурнай спадчыны.