Хуткая дапамога

Дзённік па фальклорнай практыцы
студэнткі І курса спецыяльнасці “Беларуская філалогія”
Клімянок Жанны Юр’еўны

Месцы запісаў:
г. Светлагорск, Гомельская вобл.

Колькасць адзінак: 63.

Час: 14 дзён з 2 жніўня на 16 жніўня 2010 г.

Кіраўнік: Марозава Т.А.


МІНСК 2010г.

2 жніўня 2010г.

Маё імя Жанна, знаходжуся ў горадзе Светлагорску. Гэта мая радзіма, мая сям’я, мае сябры, мая мова і натхненне, а ў гэтым горадзе яшчэ і… ФАЛЬКЛОРНАЯ ПРАКТЫКА!.. Зразумела, што працай творчага кшталту займацца планую тут жа, дзе набіраешся душэўных сіл ад самага асяроддзя. Абяцаю надалей, што калі адважуся і рызыкну паехаць куды-небудзь акрамя майго горада, то тое месца-паселішча буду пазначаць у дзённіку адразу ж, побач з датай.


Фальклорная практыка

Для мяне яна пачалася за два дні да сёння. І было гэта так.
Па-першае, крыху нервовая заклапочанасць адвечнымі для філолагаў-першакурснікаў пытаннямі:
– Дзе збіраць т.зв. folk?
– Як?
– Калі?
– Што з ім рабіць?
– Як афармляць правільна?..
Такім чынам, мая адказнасць прывяла мяне да кроку нумар два, які лагічна быў павінен стаяць першым у дзённіку, і гэта…
Па-другое, адбывалася тое проста. Вось так: спампаваць у Сеціве “метадычку” (яна ж “Фальклорная практыка: Метадычныя ўказанні і праграма-апытальнік” аўтары: Кавалёва Р.М., Марозава Т.А., Прыемка В.В.). Вось яна мяне зарыентавала ды дала адказы на шматлікія пытанні.
Увогуле, я маю на мэце збіраць:
а) самы што ні ёсць аўтэнтычны фальклор беларускай вёскі (бо сама мелодыка такіх спеваў заварожвае). Думаю, тут могуць апынуцца не толькі песні, але й невялікія прыпеўкі, а таксама загадкі, пыказкі з прымаўкамі і г.д.
б) дзіцячы фальклор. На вялікі жаль, я прадчуваю, што ўвесь ён будзе рускамоўны… Хоць буду імкнуцца знайсці якую-небудзь калыханку ці забаўлянку па-беларуску. Сама была дзіцём – гэта цікава.
в) гэта запасны пункт – для тых жанраў фальклору, якія трапяцца мне выпадкова!
Усё, жадаю сама сабе поспехаў!
Далей не бяруся прадказваць манеру ды стыль майго пісьма, ці дыярыуша, аднак запісы будуць больш канкрэтнымі, лаканічнымі, часам маляўнічымі, канешне, згодна з метадычнымі ўказаннямі і пажаданнямі кіраўніка практыкі. :)
У добры шлях!
Пакуль я збіралася па здабычу матэрыялаў і чытала метадычку, то фальклорная практыка прыйшла да мяне сама… 30 ліпеня ў дзверы маёй кватэры пастукалі бабуля з дзядулем. У гэты дзень мне пашэнціла, і я пачну свій дзённік са старых вясковых песень. Мая бабуля, Клімянок (у дзявоцтве Кашавар) Ніна Васільеўна, родам з вёскі Ракаў Калінкавіцкага раёна. Таму хто як ні яна праспявае мне песні нашага краю і нашай даўніны.
Тэксты песень я спачатку запісвала на чарнавікі (белыя аркушыкі памеру А4), бо так зручней хутка пісаць, скарачаць, замалёўваць нешта, чым ў дзённіку-сшытку. Тут жа фальклорныя творы ахайна і дакладна перапісаныя (чарнавікі я дадам у справаздачу).
Клімянок Ніна Васільеёна (выканаўца), 1946г. нар., беларуска, з в.Ракаў Калінкавіцкага р-на.
Песні спявала калісьці разам з бацькам (Васіль Кашавар), бо маці рана памерла… Пэўна, некаторыя з іх я чула на сямейных святах-застоллях.

1. “Сіне морушка глубока…”
Жанр: сямейная песня.

Сіне морушка глубока,
Я не бачу ў моры дна
Вышла замуж у край далёкі
Дый завяла, як трава.

Выйдзі, маменька, паслушай
Раным-рана на заре
Ці не твая дочка(дачка) плача
У дальней-дальней старане.

Не таго я, мамка, плачу,
Што чужая старана,
А таго я, мамка, плачу –
Прайшла моладасць мая.

Маладосць мая праходзіць,
Як з высокай трубы дым.
Ох, я сохну, ох, я вяну
Сваім сэрцам маладым.

У нядзелю раным-рана
Маць сабранне сабрала
За памешчыка сядога
Дачку замуж аддала.

У памешчыка сядога
Многа грошай, серабра,
У парнішкі маладога –
Толькі цела да душа.

На памешчыка сядога
Я глядзець і не гляджу,
Без парнішкі маладога
Жыць на свеце не магу.

Развяжыце мае крылы,
Дайце ўволю палятаць,
Пазаброшаную долю
Памажыце адшукаць.

Усё лятала, аблятала –
Нідзе долі не знайшла.
А цяпер ты, маць радная,
Вазьмі дочку да сябе.

2. “Пасею гурочкі ў чатыры радочкі”
(жанр: песня пра каханне).

Зялёны дубочак на ель нахіліўся.
Был у мяне сыночак і ўзяў ажаніўся.
Узяў сабе жонку – не хоча рабіці,
О, як жыта жала, снапы не вязала.

Ехаў мой сыночак, я снапы вязала.
Сказаў ён мне “здраствуй”, а я не адказала.
– Ой, мамачка, мамка, чаго гордай стала?
Сказаў табе “здраствуй”, а ты не адказала.

– Ой, сынок, сыночак, не гордай я стала,
Цераз горкі слёзы цябе не спазнала.
– Ой, мамачка, мамка, годзе гараваці,
Хадзем ка мне жыці, будзеш аддыхаці.

Прыйшла маці к сыну, дай стала ў хаці,
А нявестка кажа: “Не нада мне маці”.

Прайшла мамка далей, дай села ля печы,
Нявестка падходзіць ды ёй у плечы.
– Німа ў нас работы, німа што рабіці.
Ідзі к сваёй донькі, дай там будзеш жыці.

Прыйшла мамка к доньцы ды стала ў куточку.
– Донька, мая люба, памый мне сарочку.
– Я не буду мыці, няма дзе сушыці.
Ідзі к свайму сыну, у яго будзеш жыці.

– Ой, сынок, сыночак, дай мне куточак!
– Пара табе, мамка, у зялёны гаёчак.
Аддай, мая мамка, мне свой кашалёчак.

– Ой, божа, мой божа, што ж мне рабіці?
Куды мне, старэнькай, галоўку схіліці?
Гадавала, дзеткі, вас двое, ой трое,
А цяпер не хоча мяне ні адное.

3. “Як умру, я умру ”.
Жанр – сіроцкая песня.

Як умру, я умру,
Пахароняць меня.
І радныя не ўзнаюць,
Дзе магіла мая.

І ніхто не ўзнае,
І ніхто не прыйдзе.
Толькі ранняю вясною
Салавей запяе.

Запяе і засвішча,
І зноў уляціць.
А сіроцкая магіла
Адзінокая стаіць.

4. “Зялёны дубочак на ель нахіліўся”.
Жанр – сямейная песня.

Зялёны дубочак на ель нахіліўся.
Был у мяне сыночак і ўзяў ажаніўся.
Узяў сабе жонку – не хоча рабіці,
О як жыта жала, снапы не вязала.

Ехаў мой сыночак, я снапы вязала.
Сказаў ён мне “здраствуй”, а я не адказала.
– Ой, мамачка, мамка, чаго гордай стала?
Сказаў табе “здраствуй”, а ты не адказала.

– Ой, сынок, сыночак, не гордай я стала,
Цераз горкі слёзы цябе не спазнала.
– Ой, мамачка, мамка, годзе гараваці,
Хадзем ка мне жыці, будзеш аддыхаці.

Прыйшла маці к сыну, дай стала ў хаці,
А нявестка кажа: “Не нада мне маці”.

Прайшла мамка далей, дай села ля печы,
Нявестка падходзіць ды ёй у плечы.
– Німа ў нас работы, німа што рабіці.
Ідзі к сваёй донькі, дай там будзеш жыці.

Прыйшла мамка к доньцы ды стала ў куточку.
– Донька, мая люба, памый мне сарочку.
– Я не буду мыці, няма дзе сушыці.
Ідзі к свайму сыну, у яго будзеш жыці.

– Ой, сынок, сыночак, дай мне куточак!
– Пара табе, мамка, у зялёны гаёчак.
Аддай, мая мамка, мне свой кашалёчак.

– Ой, божа, мой божа, што ж мне рабіці?
Куды мне, старэнькай, галоўку схіліці?
Гадавала, дзеткі, вас двое, ой трое,
А цяпер не хоча мяне ні адное.

Вось такая тужлівая песенька. Але сапраўды ўражвае: адвечная праблема бацькоў і дзяцей!
Мая бабуля казала: “Песні гэтыя спявалі на “застольнае” – у гэты дзень (Св. Мікола) спраўлялі свята. Хадзілі да сваякоў, родных у госці (сядзелі за сталом ды спявалі → адсюль назва). На святочным стале былі аладкі ды кісель, бо жылі бедна. Нават за посудам бабуля, калі была маленькай дзяўчынкай, ішла да знаёмых у суседнюю вёску Асташкавічы (між іншым, гэта іншы раён – Светлагорскі зараз). Затым посуд трэба было ісці зноў аддаваць”.
Дзядуля (Клімянок Аляксей Савельевіч) дадаў, што “спявалі ўлетку ўвечары, да адзінаццатай. Маладыя дзяўчаты і хлопцы збіраліся каля якой-небудзь хаты. Так, мой прадзед нябожчык Васіль ведаў шмат песень, бо пеў у маладосці разам з дзяўчатамі. Таму і мая бабуля ведае тыя песні, што спявалі ў вёсцы Ракаў”.

Сёння дзівішся, што так забаўлялася моладзь! Неверагодным здаецца, што былі часы на вёсках без электрычнасці, радыё, тэлевізара тым больш!.. Замест гэтага: лучына, ці керасінавая лямпа, улетку – спевы, зімой – вышыванне, прадзенне… Маё пакаленне, як казаў Уладзімір Караткевіч, не павінна быць горшае за папярэдняе – насамрэч, аднак яно па-просту іншае, бо жыве ў стагоддзі мультымедыйнай інфармацыі. Як бы там не было, сёння з ноў-хаў пачуць старабеларускую песню можна толькі ад бабулі, якая нарадзілася на вёсцы і чула тыя спевы на свае вушы, адчувала на сабе іх магічную мелодыку, спявала разам з сяброўкамі.

3 жніўня, Светлагорск

Мой горад малады – усяго каля 50 год. Малады Светлагорск яшчэ і таму, што яго насяляюць вялікая колькасць дзяцей і моладзі. Безумоўна, і я з’яўляюся “складнікам” тых адсоткаў агульнай колькасці насельніцтва, я такі ж носьбіт “гарадской” культуры, моладзевага і дзіцячага фальклору. Здаецца, мая цікавасць да гэтага тыпу фальклорных тэкстаў у поўнай меры зразумелая і невыпадковая.
Сёння я вырашыла не адкладаць збіранне фальклору ў далёкую скрыню і пачала з… апытання дзяўчынкі з вочкамі-васілёчкамі і кучаравымі валасамі. Усмешка такой дзесяцігадовай гарэзы-беларусачкі дарагога каштуе ))) Напэўна, важна яе імя – Марынка, прозвішча – Клімянок. Так. Я папрасіла малодшую сястру раскрыць сакрэт ды распавесці пра яе любімыя гульні на двары.
Тое, што я пачула ад Марынкі, я акуратна запісваю ў дзённік, суправаджаю самастойнымі каментарамі ў дужках і спасылках. Аповед далей па вядомых прычынах будзе весціся па-руску.
Марина Клименок, 10 лет, г.Светлогорск.
Игры
5. “Заяц-заяц, сколько время”.
Жанр – апісанне гульні.

Водазд. ведущий – это Заяц. Он выстраивает в линию игроков. Например, возле 2-го подъезда, а сам становится возле 5-го. Игроки должны определить, кто первый, кто второй (очерёдность), они канаютсяопределить очередность с помощью речёвки “Камень-ножницы-бумага” . Все как бы спешат на день рождения, но у них стоят часы, поэтому спрашивают у Зайца:
– Заяц-заяц, сколько время?
Я спешу на день рождения,
У меня часы стоят,
Ничего не говорят.
Заяц говорит 1-му игроку:
– Тебе… (далее называет что-либо из игровых “терминов”, перечисленных ниже). Например, пять лилипутов, один верблюд и одна кастрюлька.
И так для каждого отвечает, пока кто-либо не пройдёт всё расстояние до Зайца. Кто сделал это, тот и выиграл.
Заяц может назвать:
великан – максимально большой шаг;
верблюд – нужно плюнуть как можно дальше и стать туда;
кастрюлька – приседая повернуться вокруг себя, сделав шаг;
милипут (=лилипут) - шаг “нога к ноге”;
молочко – бежать пока Заяц не скажет “стоп”;
тарелочки – крутиться вокруг себя и идти вперёд;
лягушка – прыгнуть, присев как лягушка.

6. Прятки “московские”
Жанр – апісанне гульні.
Выбирается Вода (=ведущий), который считает до 100, но вслух называет только десятки, остальные числа проговаривает быстро “про себя”. В это время игроки прячутся. Слова Воды: “…сто. Кто не спрятался, я не виноват” значат, что он начинает обходить двор и смотреть (водить). Если Вода находит игрока, то должен быстрее него добежать до нужного места (например, определённое дерево) и сказать, коснувшись его:
– Туку + имя (это на детском сленге значит “затуковать”, т.е. поймать игрока).
Если Вода не успевает это сделать, то игрок должен затуковать сам себя, сказав:
– Туку сам за себя.
Против правил:
а) “туковать” (=ловить) всех игроков, стоя на одном месте нельзя. В таком случае говорят: “На одном месте каша не вариться”. Вода ищет всех ещё раз.
б) Вода не должен подглядывать. В этом случае говорят: “Горшки на куски”, игра начинается заново (Прим. заранее игроки определяют “запретные” места – там прятаться нельзя (например, за домом, в подвале и т.п.).


7. “Краски” (ролевая, жанр: апісанне гульні)
Играют: Чёрт, Матка (= Художник), Краскицвета радуги + белый; нельзя загадывать другие типа “лиловый, бардовый, лимонный”.
Приходит Чёрт в “хатку”, стучит в дверь. Матка спрашивает:
– Кто там?
– Чёрт.
– Зачем пришёл?
– За хлебом.
– Хлеба нет. Краски есть. Выбирай любую.
Чёрт называет цвет; если такой Краски нет, то Матка говорит:
– За хлебом пошёл. (импровизация детская: “смылся в унитазе” и т.д.)
Если названная Краска есть, то игрок быстро выбегает из “хатки” по маршруту, указанному Маткой, и так же быстро старается вернуться обратно. Чёрту Матка хлопает по ладошке и при этом говорит:
– Шубка, шапка и пальто.
Вот тебе и сто.
После этого Чёрт должен догнать Краску. Если догоняет, они меняются ролями, Краски загадываются заново.

8. “Слепой кот” (жанр: апісанне гульні)
Слепой кот закрывает глаза, его раскручивают и ведут диалогв большинстве случаев игровые диалоги – импровизация, обязательных слов-ответов и слов-вопросов нет. Мне приходилось наблюдать эту игру в компании Марининых друзей, стоит отметить положительные моменты:
а) в эту игру можно играть при малом количестве игроков (минимально - 3) и в небольшом помещении (в комнате городской квартиры);
б) удобна в проведении развлекательной программы на детских праздниках.
Но! Не стоит оставлять детей без присмотра – может быть повреждена не только мебель, но и дети :
– Кот-кот, на чём стоишь?
– На бочке.
– Что пьёшь?
– Молоко.
– Лови мышей, а не нас.
Все разбегаются. Слепой кот ловит игроков с завязанными глазами. Когда ему удаётся, то говорит:
– Стоп. Держу крепко.
И угадывает имя игрока.

4 жніўня, г.Светлагорск

Мінула яшчэ некалькі спякотных летніх дзён, і я вяртаюся да свайго “дыярыуша”. Прывітанне, дзённічак. Сёння замест вечаровага шпацыра з сябрамі я буду з табой весці запісы свежанькай працы за дзень!☺ Во, як культурна праходзіць лета першакурсніка! ☺
Ну вось, буду з табой максімальна шчырай. Фальклор, спевы бабуль на вёсцы, дзесяткі кіламетраў з маці ў аўто туды-сюды + нерэальная спёка = кактэйль для апантаных ды вар’ятаў з філфака! Выбачайце, але сённяя застануся ў кватэры. Так, і адшукаю сваё дзяцінства…
А вось і яны, мае дзявочыя дзённікі і, галоўнае, анкеты. Як сказана ў “метадычцы”, “пісьмовыя формы гарадскога фальклору” прыйдуць мне на дапамогу! Хіба ж не здорава? Бяры ды перапісвай “девичьи стихи” з графы ў анкеце пад назвай “Я дарю тебе рисунок (фотографию) или несколько строк на память”… Ёсць толькі дамоклаў меч наступнага зместу: у фальклор не ўваходзяць аўтарскія вершы, а таксама вершы з наяўным адрасатам! Будзем сцерагчыся!
Калі разабралася з мэтай пошуку каштоўнай інфармацыі, на сэрцы стала лягчэй, і… пачалося гартанне рознакаляровых, размаляваных, з “наклейкамі” старонак дзіцячых анкет.
Што для іх характэрна? Я ўпэўнена, хлопчыкам не зразумець іх сэнсу. Ніколі! Так лічылі ўсе дзяўчаты, уладальніцы анкет. ☺ Безумоўна, некаторыя старонкі бываюць запоўненымі рукой хлопчыка-сябра ці каханка дзяцінства, аднак у асноўным гэта вялікая рэдкасць. Звычайна (і гэта былі самыя простыя варыянт ды найбольш пашыраныя) анкеты рабіліся проста з тлустых (пажадана з прывабнай вокладкай) сшыткаў у кратачку, ці лінейку. На адной са старонак пісалася “гаспадынькай анкеты” (= “хозяйкой анкеты”) з дзесятак – былі анкеты і па сто – пытанняў для сяброў… Ад сябе магу дадаць, што ў больш “прасунутых” дзяўчынак былі “купленыя” анкеты, г.зн. у цвёрдай вокладцы і надрукаванымі старонкамі-анкетамі. Мяркую, што кожнай з маленькіх модніц атрымаць такі “Дневник для девочек” у падарунак было неверагодным дзіцячым шчасцем! (Фота маёй любімай анкеткі з лялькай Барбі на вокладцы я абавязкова дадам у справаздачу!).
Адтуль гарэзы-аднакласнікі запасаліся каштоўнай інфармацыяй для новых здзекаў ды дражнілак… Бо сапраўднай трагедыяй было, каб твая анкеты трапіла ў рукі зусім не сябра. Бацькам, настаўнікам ды іншым “ворагам” абсалютна ўсе шляхі трапіць на старонкі гісторыі былі найстрога забаронены. А менавіта: інфармацыя магла быць цалкам звычайнай, тыпу ”тваё хобі”, “тваё любімае імя хлопчыка”, “любімыя словы песні пра каханне” і т.п. Але, часам, там захоўваліся сапраўдныя кампраматы: “каго кахаеш?”, “хто твой найлепшы сябра?”. Сакрэт – так традыцыйна адпісваліся ўсе.
Шмат можна расказваць-апавядаць пра гэтыя “дакументы дзяцінства”, бо з-за таго ўжо дарослыя “гаспадынькі” захоўваюць разам з любімымі цацкамі!
Далей пойдзе сапраўдная лірыка, рыхтуйце насоўкі! ☺ Тыя лепшыя перліны фальклору, што ведала калісьці я і мае сяброўкі. Атрымлівайце асалоду тыя, хто нарадзіўся на пачатку 90-х і адчуў на сабе тую моду на дзіцячыя анкеты!

9. “Подруге”.
Жанр – “девичьи” стихи.



От всей души тебе желаю
Быть скромной, умной и простой.
Тогда ты будешь лучшим другом
Для всех, и для себя самой.

10. Пусть всё тебе в жизни удаётся.
Пусть исполняются мечты,
Пусть сердце радостнее бьётся
От счастья, красоты, ЛЮБВИ.

11. Желаю в жизни всё успеть,
Желаю в жизни всё иметь.
Здоровье, радость сохранить
И много-много лет прожить.
Желаю верных и хороших друзей –
С ними всегда веселей!

12. 42. Не будь такой, как Рокки,
За сыром не гоняйся.
Учи всегда уроки
И меньше отвлекайся.

13. Желаю, желаю, желаю
Чего мне тебе пожелать?
Пока ты ещё ученица
Желаю учиться на «5».

14. Запомни:
Любовь не картошка,
Не выкинешь в окошко!

15. “Пожелания”
Ангел розу уронил
С неба голубого:
Если любишь одного,
Не люби другого.

16. Будь красива как Мальвина,
Весела как Буратино.
Чтоб Пьеро тебя любил,
Артемон цветы дарил!

17. Желаю счастья и добра,
Желаю света и тепла.
Желаю чтоб звенел твой смех,
Желаю быть счастливей всех.

18. Белая ромашка,
Синий василёк,
Пускай тебя полюбит
Красивый паренёк.

19. С рассветом утренней зари
Я шлю тебе привет.
Желаю счастья и любви
На много-много лет.

20. Долгие годы желаю прожить,
Вечно любить и любимою быть.
В жизни печали и горя не знать,
Вот что хочу я тебе пожелать.

8 жніўня, г.Светлагорск

Усё проста! Прыйшла да бабулі – успомнілі разам загадкі маёй любімай прабабулі Марыны, якая жыла ў вёсцы Славань (Светлагорскі р-н Гомельская вобл.). Ну што ж, фальклор гэты хаця і малы памерам, але з каларытам. Паспрабуйце і вы адгадаць!

Загадкі.

21. Сярод хаты – жыд лупаты. Хто (што) гэта?
(Лямпачка)

22. Шатаецца-матаецца
Пад прыпечак хаваецца.
(Венік)

23. Загадка-загадка,
Пад яйцамі гладка.
(Патэльня ды яйкі)

24. Па пузу – дарога,
Паміж ног – трывога,
А ў дзірачцы – вяселле.
(Самапрадка)

Бабуля Ніна ўспомніла, як загадвала тыя загадкі ў школе – рэакцыя дзяцей была непасрэднай, дарэчы, як і настаўніка. ☺ Вось так маленькая вясковая дзяўчынка засмучала ўвесь клас, ды плюс была, думаю, вельмі папулярнай сярод аднагодкаў.
Бабуліна суседка, Пайко Кацярына Гаўрылаўна, 1939 г. нар., ведае такую песню:

Пазаабрадавая паэзія.
Бытавыя песні.

25. “Вецер з поля…”
Жанр – песня пра каханне.

Вецер з поля, хваля з мора,
Ой да давяла любоў да гора.
Свет в галовачцы кружыцца,
Ой да на плячах арол садзіцца.

Ох, ты, арол сызакрылый,
Ты ж скажы мне праўдачку,
Дзе мой мілы?
Ох, твой жа мілы на рабоце,
Ой да на ліцейнаму заводзе.

Што ён робіць-парабляе?
Ой да медны трубачкі вылівае.
Медны трубачкі вылівае,
Ой да потам глазачкі залівае.

Пайшла парачка па заводу,
Ой да пайшла славачка па народу.
Ох, пайшла славачка па народу,
Ой да на ту дзевачку, што без роду.

Ох, я славачкі не баюся,
Ой да на той дзевачцы ажанюся.
Ох, я славачкі не баюся,
Ой да на той дзевачцы ажанюся.

5 жніўня, г.Светлагорск


Знайшла яшчэ адну анкету, што захоўваецца ў маім кніжным стале яшчэ з чацвёртага класа. Тады яе запаўнялі мае аднакласнікі. Не абышлося без вершаваных пажаданняў на чатыры радкі…
Патэлефанавала сяброўцы-аднагодцы Марыне Кузьменка – у яе знайшлася анкета таксама. Дык вось далей прыводжу гэтыя тэксты ў больш-менш граматным выглядзе. Зразумела, што то ж не школьныя дыктоўкі, таму й правапіс быў адвольны, ці “як душа загадае”.

Жанр: “девичьи” стихи.

26. Желаю быть тебе счастливой,
Не влюбляйся ни в кого!
Пусть сначала он полюбит,
А потом уж ты его.

27. Желаю море счастья, (жанр: “девичьи” стихи)
И океан любви.
Но в этом океане,
Смотри, не утони.

28. Дарю тебе собачку,
Прошу её любить.
Она тебя научит,
Как с мальчиком дружить.

29. Живи на “5”,
Учись на “5”,
Люби мальчишек,
Но не пять.

30. Поверь, что дважды два – четыре,
Поверь, что вертится Земля,
Поверь, что есть любовь на свете,
Поверь, что любят и тебя!

31. Желаю, милая подруга,
Остаться навсегда такой,
Какой всю жизнь тебя я знаю,
Красивой, милой и простой.

32. Люблю тебя как кошка мышку,
С тобой всегда играю я.
Но если ты меня забудешь,
То поцарапаю тебя.

33. Живи, дитя, (жанр: “девичьи” стихи)
Не знай печали
Пока тебя не обвенчали.

34. Не будь как роза горделива,
Не будь как василёк грустна,
Не будь как мак самолюбива,
А будь как лилия скромна.

35. Если будешь ты у моря,
Голубых цветов не рви.
Если парня ты полюбишь,
Никому не говори!

А вось дыяменты з анкеты Марыны Кузьменка. Выпісваем!

36. Что пожелать тебе не знаю,
Ты только начинаешь жить.
От всей души тебе желаю
С хорошим мальчиком дружить!

37. Будь красива как Мальвина,
Чтоб влюбился Буратино!

38. Если хочешь быть красивой,
Пей побольше молока,
Если хочешь быть счастливой,
Не влюбляйся в дурака.

Стоп! На гэтым дзень не скончыўся!

5 жніўня, г.Светлагорск, вечар

Не паленавалася – выйшла на двор з мэтай запісаць колькі яшчэ гульняў… Але не думала, што гэта будзе настолькі праблематычна. Ведаеш, дзённічак, шкада стала дзяўчынак, што сядзелі на лаўцы каля пад’езда ды глядзелі на старэйшых за іх хлопцаў-падлеткаў, якія штурхалі футбольны мяч. Прыйшлося хуценька “зганяць” дамоў, захапіць кавалак крэйды ды пустую бляшанку з-пад крэму Nivea. У маёй галаве ўжо выспеў план навучыць кампанію малодшай сястры простай, але займальнай (маёй любімай) гульні – “класы”, або “класікі”. Апынулася, што правілы гульні яны добра ведаюць. Як пачалі гульню, то і хлопцы далучыліся, забыўшыся на мяч увогуле. Вось так уцягнула ўвесь двор у “класы”. ☺

Жанр: апісанне гульні.

39. “Классики” (= классы).
Для игры нужно: битка (подойдёт любая круглая баночка, например, из-под крема Nivea. Её нужно наполнить песком), мелок + игроки.
На асфальте кто-нибудь чертит восемь равных больших квадратов – это будущее игровое поле, площадью 4 квадрата Х 2 квадрата, которые нумеруются (1, 2, 3, … 8).
Каждый игрок начинает с того, что кидает битку в 1-й квадрат. Затем, прыгая на одной ноге, легко бьёт битку , проталкивая её из 1-го квадрата во 2-й, из 2-го в 3-й и т.д. к финишу. Игроку нужно становится в тот квадрат, который он “завоевал”, т.е. выбил из него битку; в квадрат, где находится битка, можно становится опираясь только на одну ногу, при этом нельзя задевать меловую черту. Каждый раз, перед тем как стать в нужный игроку квадрат, нужно попасть в него биткой, иначе ход переходит к другому игроку! Из последнего квадрата битка выбивается за пределы поля. После успешного прохождения
I тура, игрок бросает битку во 2-й квадрат.
Игроки могут сами корректировать правила: договариваться о количестве попыток первого броска битки, о количестве туров и т.п.

40. “Море волнуется раз…”
Выбирается ведущий. Все игроки молчат. Ведущий говорит: “Море волнуется раз, море волнуется два, море волнуется три, какая-либо фигура замри! ”. Игроки, беспорядочно бегающие, при последних словах замирают на месте в озвученной позе. Ведущий подходит к любому игроку, легко касается плеча, и тот должен в движении показать свою фигуру, а ведущий её отгадать. Если не угадывает, то игрок становится сам ведушим.
41. “Часы пробили ровно час”
В эту игру удобно играть втроём, но не обязательно: игроков может быть больше. Выбирают двух человек, которые становятся ведущими. Они крутят скакалку и вместе говорят: “Часы пробили ровно час и раз”. Игрок перепрыгивает один раз через скакалку. При следующих словах “часы пробили ровно два и раз, и два” игрок прыгает два раза, при словах “часы пробили ровно три и раз, и два, и три” – совершает три прыжка через скакалку и т.д. Чемпионом становится тот, кто продержится наибольшее количество раз.

6 жніўня, г.Светлагорск

Сёння раніцай я патэлефанавала сябру Дзіме і дамовілася сустрэцца.
Канешне, маёй мэтай былі не проста сяброўскія гутаркі з маім аднагодкам, а дазнацца ў яго, па магчымасці, колькі фальклорных адзінак. Чаму ў Дзімы? Усё паслядоўна.
Дзіма – мой аднагодка (ужо сказана), спартовец, які скончыў першы курс універсітэта ў Мазыры. Ён згадзіўся распавесці мне пра сваю сёлетнюю працу ў дзіцячым летніку “Космас” важатым. Калісьці мы разам хадзілі ў спартыўны летнік у Светлагорску. Там завязалася знаёмства. Я займалася тады плаваннем, а Дзіма – веславаннем на байдарках. Дарэчы, займаецца гэтым і сёння.
Калі сустрэліся, адразу ж дамовіліся, што ён раскажа мне тыя жудасцікі (= яны ж “страшилки”), якія я папярэдне прасіла запісаць у летніку ад саміх дзяцей. І вось яно – шчасце: мяне чакалі цікавыя гісторыі, што вымушаюць тынэйджэраў пакрывацца дрыжыкамі. Як я і чакала, вуснага пераказу не дапытала ў Дзімы. Ну і добра, было ж усё на паперы.
Што каштоўнага можна знайсці ў “страшилках”? Наколькі мне зразумела, тут зусім не істотны ні сэнс апавядання, ні мастацкая форма, ні маляўнічыя сродкі выразнасці, а важна менавіта майстэрства апавядальніка змусіць слухачоў заварожана лавіць кожнае вымаўленае слова.
Калі чытала тэксты, то ўпэўнілася, што жудасцікі дзейнічаюць сваёй “вуснасцю”. Бо пабачыла столькі недарэчнасцей, ды наўпрост душылася ад смеху.
Выбачай, дзённічак, прыйшоў час і табе ўсё гэта вытрымаць!

Жанр: “страшылкі”

42. “Чёрная перчатка”.
Маленькая девочка гуляла на улице, и тут к ней подошел иностранец, и говорит:
– Девочка, вот тебе в подарок чемоданчик.
Маленькой девочке понравился тот чемоданчик, и она забрала его домой.
Просыпается она однажды ночью, и чувствует, что в комнате она не одна. Испугалась девочка, хотела включить свет, но чувствует, что ее кто-то душит! А утром мама приходит ее будить и видит, что девочка в кровати лежит мертвая, а на горле у неё пять сиреневых пятен.

43. “Прачка”.
В Светлогорском районе есть летний лагерь для детей “Космос”. Рассказывают, что раньше на месте этого лагеря был замок. Там жил богатый барин. Была у него прачка. Однажды прачка постирала белую рубаху барина, но когда вешала сушить, случайно уронила её на землю. Злой барин отрубил за это голову прачке, а тело закапал под грушей.
Теперь ночью по лагерю ходит безглавый труп, и если увидит неспящего в белой рубашке после полуночи – она его задууууууууууууушит!

44. “Кукла”.
Подарили маленькой девочке на день рождения большую куклу. И были у этой куклы большие глаза.
Но с тех пор стали в этой семье случатся несчастья. Сначала нашли изрубленных маму и папу. Потом маленькую девочку.
Оказалось, кукла ночью оживала, брала в шкафу топор и всех убивала по списку. Говорят, в нашем лагере недавно нашли изрубленное тело мальчика из 5-го корпуса. Ой, мне одному слышатся чьи-то шаги?
45. “Про страшный автобус”.
Однажды папа отправил маленького непослушного сына в магазин и сказал ему, чтобы он не садился в автобус номер 21 с чёрными шторками. Но мальчику стало любопытно проехать в страшном автобусе. Он сел в автобус с чёрными шторками, в котором было много людей.
Когда были около туннеля, водитель обернулся: мальчик увидел, что у того лошадиная голова и закричал. Но было поздно. Когда автобус выехал из туннеля, все люди в нём были мёртвые. У них не было голов.

46. “Про страшный голос”.
Говорят, такой голос может услышать ночью каждый, кто не поверит в эту историю.
Как-то ночью проснулся мальчик от жуткого голоса и слышит:
– Мальчик, мальчик, дай мне свой палец, а то руку откушу.
Мальчик отрезал себе мизинец.
– Мальчик, положи палец в коробку.
Мальчик так и сделал. А потом побежал к маме и говорит:
– Мама, мама, мне страшный голос сказал палец отрезать и положить в коробку.
Мама взяла свечку, посмотрела в ту коробку, а там… целая куча паааальцев и чья-то голова лежат.

47. “Кукла с гребешком”.
Подарили девочкам куклы на день рождения. Приехали летом сёстры в лагерь. У одной девочки была кукла с гребешком. Сестра и все подружки говорили девочке, что куклу надо выбросить, но она не слушала их, потому что кукла была очень красивая, с белыми длинными волосами. Ночью все легли спать, а утром их нашли с перерезанными горлами, а у куклы весь гребешок в крови.

7 жніўня, г.Светлагорск

З раніцы збіраюся да бабулі, са мной малодшая сястра.
Адну загадку бабуля прадыктавала, патэлефанаваўшы, а запісаць іншыя параіла прыйсці самой, бо пакліча суседку.
Вось загадка!

Жанр – загадкі.

48. Что любишь – не купишь,
Что не любишь – не продашь.
(Отгадка: молодость не купишь, старость не продашь).

Калі прыйшла да Клімянок Ніны Васільеўны (= мая бабуля), то амаль не з парога чую яшчэ загадку:

49. Цягнецца нітка, а на клубок не зматаць?
(Дарога).

50. Як ідзе ў лес, дык дамоў глядзіць,
а як ідзе дамоў, дык у лес глядзіць?
(Сякера на плячах у чалавека).

Бабуля ўспомніла яшчэ колькі агульнавядомых загадак (дзве ці тры) – я запісваць іх не стала. Далей мяне чакаў цэлы “слоўнік” прыказак і прымавак на ўсякі ў жыцці выпадак!
Жанр – прыказкі.

51. Мілы той куток, дзе вязалі пупок.
52. Не наеўся - не наліжашся. (Гэтак і мая настаўніца ў школе казала!).
53. Дзе чорт не можа, там бабу пашле.
54. Добрае далёка чуваць, а благое яшчэ далей.
55. Не дай і не лай.
56. Бабская работа ўся каля рота.
57. Каб не мерлі, дык бы неба падперлі.
А вось так бабуля ўвогуле даволі часта кажа ў паўсядзённым жыцці. Можа, таму, што ў сям’і тры ўнучкі?!
58. Піва хоць горкае, але п’юць – дрэнна замужам, але ідуць.
59. Зняўшы голаў, па валасах не плачуць.
Прыйшоў час: Ніна Васільеўна Клімянок (1946 г. нар.) і Кацярына Гаўрылаўна Пайко (1939 г. нар.) разам вычарпалі ўвесь запас ведаў пра малыя жанры фальклору. Я запыталася, ці ведаюць замовы і таму падобнае? Аказалася, што такія тэксты ведалі толькі адзінкавыя людзі на вёску, а то і на дзве-тры.
У тым, што распавядала далей Пайко Кацярына Гаўрылаўна, няма нейкай шкоды. Аповед той можна назваць “гісторыя пра неразменны рубель”, якую ведаў яе дзед і дзядзька. Мабыць, усё не так проста з гэтымі таямніцамі?!
Мяне апаноўваюць зараз думкі пра іншае. Я мяркую, гэтую гісторыю варта аднесці да рытуальна-магічнай сферы фальклору. Хутчэй, гэта магічнае апавяданне, або шырэй – магічная проза. Асабліва важным тут з’яўляецца:
• сакральная функцыя слова,
• роля самаго дзеяння.

Жанр: магічная проза / магічнае апавяданне.

60. “Неразменны рубель”.
Рубель гэты валодае здольнасцю вяртацца назад у кішэню свайго ўладальніка.”Каб яго атрымаць, кажуць, трэба зрабіць наступнае: бяруць у кішэню срэбраны рубель ды ідуць на Хрыстову ютрань. Калі святар кажа людзям “Хрыстос уваскрос”, тады прагны мець неразменны рубель адказвае “антлюз маго”. Пасля Хрыстовай ютрані срэбраны рубель і атрымоўвае свае цудоўныя ўласцівасці”.
Ёсць яшчэ вялікая колькасць спосабаў здабыць неразменны рубель, але, відавочна, ва ўсіх іх трэба звяртацца да цьмянай сілы:
“Шукальнік неразменнага рубля ідзе на кірмаш, не з кім не гаворачы і не паглядаючы назад, і купляе там гусака без усякага гандлю. Прыйшоўшы дахаты, ён так сціскае гусаку шыю, што той задыхаецца, а шукальнік кладзе неашчыпаную птушку ў печ ды смажыць да паўночы. Потым вымае з печы, ідзе з ім на скрыжаванне шляхоў. Там ён павінен сказаць: “Купіце ў мяне гусака, дайце за яго рубель срэбраны.” У гэты час нячыстая сіла з’яўляецца ў выглядзе пакупнікоў з прапановамі рознай цаны. Шукальнік вымушаны быць цвёрдым, бо інакш яго задавяць нячысцікі. Калі ж з’яўляецца пакупнік за срэбраны рубель, то гусака трэба яму прадаць. Уладальнік жаданага рубля мусіць ісці наўпрост дахаты, не азірацца і не з кім не весці гаворку. Тым часам нячыстая сіла прагне вярнуць рубель і крычыць яму ўслед: “Ты ашукаў нас! Твой гусак мёртвы! Навошта адарваў яму галаву, а сам даказваў, што ён жывы?” Шукальнік не павінен слухаць такія апавяданні, ён абавязаны хутчэй бегчы ад нячыстай сілы. Калі ён не вытрымае і будзе гаварыць з ёй, то рубель знікне з яго рук, а ён сам апынецца ў багне па горла. Калі ж вярнецца цэлым дахаты, тады гэты рубель будзе яго карміць усё жыццё. Знахары раяць такім уладальнікам ніколі не браць рэшты з купленай рэчы, бо іначай рубель загіне. Быццам нячыстая сіла залазіць у гандляра і дае рэшту, хаця і не трэба было б нічога. Яшчэ кажуць, гэты рубель не зажываецца доўга, бо рана ці позна нячыстая сіла спакусіць уладальніка. У такім разе замест рубля ў чалавека застаецца чарапок гліняны. Іншым разам неразменны рубель не даецца ў рукі. ”
– Вось колькі гісторый вакол гэтага цудоўнага срэбранага рубля! – казала ўжо напрыканцы Кацярына Гаўрылаўна. – І тое дзеці ніколі не ведаюць, каб нячысцікі не забралі.

…Таго ж дня, апоўдні, г.Светлагорск

Сустрэліся з сябрам Дзімам. Ён прынёс з сабой яшчэ колькі запісаных дзіцячых гульняў і жудасцікаў, пра якія ўчора забыўся.
А я тым часам дзякую ды складаю дакладную “пашпартызацыю” фальклорных адзінак:
запісана ад Сакольнікава Дзмітрыя Уладзіміравіча, 1991 г. нар., беларус, сярэдняя адукацыя (зараз атрымоўвае вышэйшую), родам са Светлагорска.
Усё далей напісанае ён сам прапаноўваў дзецям у якасці забаўлянак у летніку “Космас”, ці пачуў сёе-тое ад калег-важатых.
Прагледзела ўважліва матэрыял. Парадавала, што гульні я таксама ведаю і з вялікім задавальненнем гуляла ў іх. Мяркую, яны найбольш распаўсюджаны ў дзіцячых летніках, санаторыях, садках, школах, бо на двары рэдка знойдзецца столькі гульцоў.

Жанр: апісанне гульні.

61. “Синие чернила, красное перо”.
Игроки делятся на две большие команды. Затем становятся на расстоянии одна от другой. Все берутся за руки. Все участники одной команды дружно скандируют, заранее выбрав игрока из команды соперников:
– Синие чернила, красное перо, дайте нам Сашу (называют игрока по имени) и больше никого!
Смысл дальнейшего развития действия таков: игрок, которого выбрали, должен быстро пробежать между любыми двумя соперниками, разбив их “цепь” . Если ему это удаётся, то он возвращается в свою команду и забирает одного из соперников разбитой “цепи”. Если игроку не удаётся разбить “цепь”, то его забирает эта команда.
В любом случае, дальше кричат игроки другой команды:
– Красные чернила, синее перо, дайте нам Катю и больше никого!***
Смысл игры состоит в том, чтобы максимально ослабить команду соперников, забрав себе самых сильных игроков. Разбить же “слабые цепи” не составит большого труда.
Заўвага: *Одно из преимуществ игры – это способность сплачивать коллектив детей на то время, когда они перевоплощаются в живые “цепи” и становятся одним целым “организмом”.

62. “Сантики-фантики-лимпопо”.
Все стоят в кругу. Водящий на несколько секунд отходит от круга на небольшое расстояние. За это время игроки выбирают, кто будет показывающим . Этого человека называли “танцором”, он должен показывать остальным разные движения (хлопки в ладоши, притопывание ногой, касание носа, повороты и т.д.). После того как “танцор” выбран, воду приглашают в центр круга.
Движения начинаются с обыкновенных хлопков со словами “сантики-фантики-лимпопо”, которые повторяют игроки хором на протяжении всей игры. В незаметный для воды момент “танцор” показывает новое движение, все должны мгновенно его перенять, при этом не дать возможности догадаться, кто ими руководит. Таким образом, участники должны смотреть куда угодно, только не на "танцора"!
У воды может быть несколько попыток для угадывания. Если вода отгадал, то “танцор” становится водящим. Иначе выбирается заново “танцор”, а вода остаётся угадывать ещё раз.

А далей мы адчуем, наколькі багатая дзіцячая фантазія! Чытаем жудасцік.

Жанр: “страшылка”.

63. “Жёлтая ленточка”.
Как-то раз мама пошла на базар и сказала маленькой дочке никому не открывать. Мама ушла, а дочь стала играть в куклы. Неожиданно раздался сильный удар, и из угла медленно вылетела ярко-жёлтая ленточка. Девочка ничего не заметила, а ленточка подлетела к ней сзади и стала душить ее.
Когда мама вернулась, то пыталась развязать ленту, но сильно обожглась. Приехала милиция, но лента спряталась, а перепуганная девочка тыкала пальцем в угол. В углу пробили бетонную стену, и нашли скелет ведьмы с лентой в руке.

8 жніўня, г.Светлагорск

Наперадзе яшчэ тыдзень практыкі! Але я спыню сваю пошукавую работу, бо сабрала “адзінак” да 8 жніўня ў дастатковай колькасці. Што планую рабіць увесь астатні час? Адказ просты – афармляць сваю справаздачу.
Таму ў тэрмін з 8 па 16 жніўня я афармляю належным чынам сабраны ў чарнавіках матэрыял.

Выснова:

Заканчваю свой рукапісны (бо ў арыгінале ён рукапісны!) “дыярыуш”, а разам з тым і фальклорную практыку. Зроблена справаздача, матэрыялы аформлены належным чынам… але ў памяці застануцца – веру – тыя беларускія старажытныя спевы, бо наша мінулае, тыя дзіцячыя гульні, бо наша дзяцінства, ды ўсё, што спадабалася чуламу вуху і сэрцу філолага! Збіраць фальклор было надзвычай прыемна ад маіх любых інфармантаў, маіх блізкіх і родных людзей. Гэта самыя чыстыя і непаўторныя моманты-эмоцыі. Акрамя таго, былі і няпростыя хвіліны працы, уважлівай, удумлівай, творчай і складанай… Напэўна, творчым ды плённым было напісанне дзённіка, бо суцяшала душу і розум. Самае асаблівае, “рызынка” працы ў тым, што назапасіў вопыт і веды не толькі кожны з нас, а ў тым, што кожны здольны яго перадаць наступнаму пакаленню… Хочацца верыць, што яно (будучае пакаленне) “будзе не горш за папярэдняе” і здолее ацаніць і тэксты, і нашу працу.
З найлепшымі і самымі аптымістычнымі спадзяваннямі Жанна Юр’еўна Клімянок, студэнтка 1 курса беларускай філалогіі філалагічнага факультэта БДУ.
Дзённік скончаны:
16 жніўня 2010г.

Да справаздачы па фальклорнай практыцы

Сайт создан в системе uCoz