Нашы перакладчыкі
Міхась Кенька
Міхась Кенька, кандыдат філалагічных навук, дацэнт, тэарэтык літаратуры, які доўгі час працаваў на кафедры тэорыіі літаратуры на чале з Вячаславам Пятровічам Рагойшам, таксама тэарэтыкам літаратуры, перакладчыкам і, бадай, адзіным лексікаграфам, які выдаў слоўнік «Тэорыя літаратуры ў тэрмінах», не кажучы пра шэраг іншых.
Слова перакладчыку:
«Хто не ведае Генрыка Сянкевіча, аўтара сусветна вядомых гістарычных твораў – «Крыжакі», ««Quo vadis?», трылогіі «Агнём і мячом»?
Але нават цяперашнія польскія чытачы да нядаўняга часу не ведалі апавяданняў Сянкевіча позняга перыяду яго жыцця.
Яны друкаваліся ў часопісах, але не былі выдадзены як кніга.
Іх упершыню сабраў і выдаў у 1967 годзе ў зборніку «Казкі і легенды» вядомы польскі вучоны і выдавец Томаш Ёдэлка-Бужэцкі.
Ён аб’яднаў сабраныя ім легенды і казкі ў трох цыклах.
Першы цыкл– «Са старажытнай гісторыі, з далёкіх краін» – складзены з навел, у якіх скарыстаны легенды і паданні Індыі, Старажытнай Грэцыі і Старажытнага Рыма, сюжэты, звязаныя з Бібліяй.
Гэта не пераказ старадаўніх паданняў, а самастойныя аўтарскія навелы, пададзеныя на іх фоне. Напісаны яна часам з гумарам, а часцей з падтэкстам, з прыхаванай сатырай.
Апавяданні Генрыка Сянкевіча са зборніка «Казкі і легенды» ўпершыню перакладзены на беларускую мову Прапаную першыя з іх чытачам «Дзьмухаўца».
Два лугі
Былі на свеце дзве краіны, яны ляжалі побач, як два вялізныя лугі, якія падзяляў толькі светлы ручай. Берагі гэтага ручая спадзіста разыходзіліся ў адным месцы на абодва бакі, утвараючы неглыбокую затоку, падобную на возера, са спакойнымі і празрыстымі водамі. Пад блакітнай глыбінёй было залатое дно, з якога ўздымаліся сцябліны ружовай і белай лотаці, якія расцвіталі над шклом; авадні і матылькі віліся вакол кветак, а сярод прыбярэжных пальмаў і вышэй у зіхатлівым паветры, птушкі перазвоньваліся як срэбныя званочкі.
Тут быў пераход з адной краіны ў другую.
Першая называлася Луг Жыцця, другая — Луг Смерці.
Найвышні і ўсемагутны індыйскі бог Брахма стварыў абедзьве краіны, адной з іх загадваў добры бог Вішну ў краіне Жыцця, і мудры бог Шыва ў краіне Смерці.
І сказаў ім:
— Кіруйце так, як вы самі лепей разумееце.
У краіне, якая належала Вішну, завіравала жыццё. Пачало ўзыходзіць і заходзіць сонца, мяняліся дні і ночы, пачалі ўздымацца і апускацца марскія прасторы; па небе ішлі хмары, яны неслі моцныя дажджы, зямля зарастала лясамі, мітусіліся людзі, звяры і птушкі. А каб усе жывыя істоты маглі пладзіцца і размнажацца, стварыў Брахма добрага бога Каханне, якому загадаў быць адначасова і Шчасцем.
Неўзабаве Брахма паклікаў да сябе Вішну і сказаў:
— Ты не зможаш прыдумаць нічога больш дасканалага на зямлі, таму што я стварыў спачатку неба, так што адпачывай. Няхай тыя істоты, якіх ты назваў людзьмі, працягваюць без якой-небудзь дапамогі ткаць ніць свайго жыцця. Вішну выканаў загад Брахмы, і людзі пачалі клапаціцца пра сябе самі.
Добрыя думкі нараджалі ў іх радасць, а дрэнныя – смутак. Яны былі здзіўлены, убачыўшы, што жыццё – гэта не бесперапынная радасць, але што тая ніць, пра якую казаў Брахма, якая тчэцца, развінаючыся нібы на дзве пасмы - адна з якіх з усмешкай на твары, а ў другой слёзы на вачах.
Тады яны прыйшлі да трона Вішну і пачалі скардзіцца:
– Госпадзе, цяжкае жыццё ў смутку.
І ён сказаў:
– Няхай Каханне суцешыць вас.
Пачуўшы гэта, яны адышлі супакоеныя, бо Каханне сапраўды адцягнула іх смутак, які, зважаючы на шчасце, якое яно дало, здаваўся такім дробязным, што не варта звяртаць на яго ўвагу.
Але Каханне адначасова з'яўляецца і вялікім бацькам жыцця, таму, якой бы вялікай ні была тая зямля, дзе панаваў Вішну, неўзабаве нарадзілася столькі людзей, што натоўпу ўжо не хапала лясных ягад, мёду пчол у скалах і пладоў на дрэвах.
Тады тыя, хто былі найбольш разумнымі, узяліся за расчыстку лясоў, апрацоўку палёў, сяўбу збожжа, уборку ўраджаю.
Так нараджалася на зямлі Праца. Неўзабаве ўсім прыйшлося перайсці да гэтага, каб яна стала не толькі асновай Жыцця, але амаль самім Жыццём.
Але з Працы нарадзілася Цяжкасць, а з Цяжкасці – Стома.
Натоўпы людзей зноў сталі перад тронам Вішну.
– Госпадзе! – усклікнулі яны, працягваючы рукі – Цяжкасць аслабіла нашы целы, Стомленасць зайшла ў косці і хочацца адпачыць, а жыццё прымушае нас увесь час працаваць!
Вішну адказаў:
— Вялікі Брахма не дазволіў мне далей развіваць Жыццё, але мне дазволена стварыць тое, што будзе яму перапынкам, а значыць, і адпачынкам.
І ён стварыў Сон.
Людзі віталі гэты новы дар і неўзабаве прызналі яго адным з найвялікшых, якія яны атрымалі з рук Бога. У снах сцішыліся клопаты і расчараванні, у снах умацоўваліся сілы стомленых, сон, як добрая маці, высушыў слёзы тугі і нібы маўклівым туманам забыцця агарнуў галовы спячых людзей. Так людзі славілі Сон, кажучы:
— Дабраслаўляем цябе, бо ты лепшы за будзённае жыццё.
І папракалі яго ў адным, што гэта не вечна, што наступала абуджэнне і, прачнуўшыся, пачыналася праца — а з ёй новыя нягоды і стома.
Гэтая думка так занепакоіла іх, што яны пайшлі да Вішну трэці раз.
– Госпадзе, казалі яны, – Ты даў нам вялікае і невыказнае, але няпоўнае дабро. Зрабі сон вечным.
Вішну спахмурнеў, насупіў боскія бровы, нібы раздражнёны іх назойлівасцю, і адказаў:
– Я не магу больш даць вам гэтага, але ідзіце да пераправы, і на тым беразе вы знойдзеце тое, што шукаеце.
Людзі прыслухаліся да голасу свайго бога, дружна падаліся да берага і, стоячы над ім, пачалі глядзець на той бок.
За ціхай і чыстай глыбінёй, пакрытай кветкамі, раскінуўся Луг Смерці, або Зямля Шывы. У ім не ўзыходзіла і не заходзіла сонца, не было дня і ночы, але ўвесь абшар быў прасякнуты бэзавым аднастайным бляскам.
Ні адзін прадмет не адкідваў там ценю, таму што гэтае ззянне пранікала ўсюды, так што здавалася, нібы яно стварала істотны змест усіх рэчаў.
Зямля не была пустыняй: наколькі сягала вока, былі даліны і пагоркі, пакрытыя прыгожымі купкамі дрэў, вакол якіх звіваліся павойныя расліны, клубкі плюшчу і ліяны, якія звісалі са скал. Але камяні, ствалы дрэў і тонкія сцябліны раслін былі амаль празрыстымі, нібы зробленыя са згушчанага святла.
Лісце плюшчу было светлым, ружовым водбліскам ранішняга святла, і ўсё было цудоўна, супакоена нейкай палёгкай, невядомай на Лузе Жыцця, чыстае, нібы пагружанае ў светлую задуму, нібы соннае і дрэмлючае ў блажэнным, бясконцым сне. У светлым паветры не было ні найменшага ветрыку, ніводная кветка не варушылася, ніводны лісток не здрыгануўся.
Людзі, што шумна і з гучнымі размовамі выходзілі на бераг, змаўкалі пры выглядзе гэтых бэзавых, нерухомых прастораў і толькі шэптам пачалі паўтараць:
— Як там ціха і як усё спачывае пры святле!
— О так, ёсць спакой і вечны сон...
Ды некаторыя, найбольш стомленыя, праз некаторы час казалі:
— Пойдзем шукаць вечнага сну!
І яны пайшлі ў ваду. Вада, граючы вясёлкай, расступалася прама перад імі, нібы імкнучыся палегчыць ім пераход. Тыя, што засталіся на беразе, ахопленыя раптоўнай тугой, пачалі крычаць на іх – але ніхто з іх не павярнуў галавы і пайшоў далей лёгка і прагна, відаць, усё больш прыцягнуты чароўнасцю цудоўнага краю.
Натоўп, які назіраў з краю Жыцця, таксама заўважыў, што іх целы, аддаляючыся, робяцца размытымі, празрыстымі, усё святлейшымі і святлейшымі, усё больш святлеючымі, усё больш зіхатлівымі і нібы растаючымі ў той сусветнай яркасці, што напаўняла Луг смерці.
Калі яны праходзілі далей, то клаліся сярод тых кветак і дрэў, або каля падножжа скал. Вочы ў iх былi заплюшчаны, але на тварах быў выраз не толькi невымоўнага спакою, але i такога шчасця, якога не давала нават Каханне на Лузе Жыцця.
Убачылі гэта тыя, хто стаяў на беразе, сказалі адзін аднаму: – саладзей і лепей у краіне Шывы ...
Тады і іншыя пачалі пераходзіць на другі бок. Нібы ўрачыстыя шэсці старых і людзей сталага веку, і мужоў і жонак, і маці, якія трымаюць за рукі маленькіх дзетак, і юнакоў і дзяўчат, а потым тысячы і мільёны людзей пачалі тоўпіцца на водмелі, пакуль, нарэшце, Луг Жыцця амаль цалкам не абязлюдзеў. Тады Вішну, бог жыцця, справай якога было абараняць жыццё, напалоханы ўласнымі парадамі, дадзенымі ў гневе, і, не ведаючы, што рабіць, пайшоў да вярхоўнага бажаства Брахмы.
– Творца, — сказаў ён, — выратуй Жыццё! Гэта царства Смерці ты зрабіў такім ясным, такім прыгожым і такім шчаслівым, што ўсе пакідаюць маё каралеўства.
— Ты хоць з кім застаўся? — спытаў Брахма.
— Засталіся толькі адзін юнак і адна дзяўчына, пара, якая, спазнала бязмернае каханне і хутчэй адмовіліся б ад вечнага суцяшэння, чым хацела б заплюшчыць вочы і больш не глядзець адзін на аднаго.
— Дык чаго ж ты хочаш?
– Зрабі краіну Смерці менш прыгожай і шчаслівай, інакш і гэтыя двое пакінуць мяне сярод іншых, калі скончыцца вясна іх кахання.
Пры гэтым Брахма на хвіліну задумаўся, потым сказаў:
– Не! Я не буду прымяншаць прыгажосці і шчасця Краіны Смерці, але я зраблю нешта іншае, каб выратаваць Жыццё. З гэтага часу людзі павінны пераходзіць, але яны ўжо не будуць ісці добраахвотна.
Сказаўшы гэта, ён выткаў з цемры густую непранікальную заслону, а затым стварыў дзве жудасныя істоты, адну назваў Боль, а другую Страх, і загадаў ім павесіць заслону каля праходу.
І з гэтага моманту Луг Вішну зноў квітнеў жыццём, бо хоць краіна смерці заставалася такой жа светлай, ціхай і шчаслівай, як і раней, людзі баяліся Пераходу.
Будзь дабраславёная (Індыйская легенда)
Аднойчы ў ясную месяцовую ноч мудры і вялікі Крышна глыбока задумаўся і сказаў:
– Я думаў, што чалавек – самая выдатная істота на зямлі, – і памыліўся. Вось я бачу кветку лотаці, разгойданую начным ветрыкам. Наколькі яна выдатнейшая ад усіх жывых істот: лісточкі яе раскрыліся якраз у серабрыстым святле месяца – і я вока не магу адарваць ад яе... Няма паміж людзьмі нічога падобнага, – паўтарыў ён з уздыхам.
Але праз некаторы час ён падумаў:
– Чаму б мне, Богу, не мець сілы слова, каб стварыць істоту, якая была б тым паміж людзьмі, чым лотаць паміж кветкамі? Хай будзе так на радасць людзям і зямлі! Лотаць, ператварыся ў жывую дзяўчыну і ўстань перада мной!
Задрыжала хваля, нібы страціўшы крыло ластаўкі, ноч пасвятлела, на небе мацней заззяў месяц, гучней заспявалі начныя дразды, а потым раптам змоўклі. І замова спраўдзілася: перад Крышнам паўстала лотаць у чалавечым абліччы.
Сам Усемагутны здзівіўся.
– Ты была кветкай возера, — сказаў ён, — з гэтага часу будзеш кветкай думкі маёй і – кажы, чаго ты хочаш?!
І дзяўчына стала шаптаць так жа ціха, як журчаць белыя пялёсткі лотаці, калі яны цалуюцца з летнім ветрыкам:
— Госпадзе! Ты ператварыў мяне ў жывую істоту; дзе ж мне цяпер жыць? Памятаеш, уладар, калі я была кветкай, я дрыжала і абдымала лісце пры кожным уздыху ветру. Я баялася, госпадзе, праліўных дажджоў і навальніцы, баялася громаў і маланак, баялася нават пякучых прамянёў сонца. Ты сказаў мне быць увасабленнем лотаці, таму я захавала ранейшую прыроду і цяпер баюся, Госпадзе, зямлі і ўсяго, што на ёй ... Дзе ты мяне паселіш?
Крышна падняў мудрыя вочы да зорак, на імгненне задумаўся, потым спытаў:
– Ты хочаш жыць на вяршынях гор?
– Там снег і холад, о ўсемагутны; мне страшна.
—Тады... я пабудую табе палац з крышталя на дне возера.
— У глыбінях вод слізгаюць змеі і іншыя пачвары; я баюся, госпадзе!
– Хочаш жыць сярод бясконцых стэпаў?
— О, госпадзе! Буры і навальніцы гуляюць па стэпе горш за дзікіх звяроў.
– Што з табой рабіць, кветка, увасобленая ў дзяўчыне?... Ха! У пячорах Элоры жывуць святыя пустэльнікі... – Ты хочаш жыць удалечыні ад свету, у пячоры?
– Цёмна там, уладар; мне будзе страшна.
Крышна сеў на камень і апусціў галаву на руку. Дзяўчына стаяла перад ім дрыготкая, усхваляваная.
Тым часам Зара пачатку асвятляць неба на ўсходзе. Яна асвяцілася тонамі возера, пальмаў і бамбука. Хорам галасоў адгукнуліся ружовыя чаплі, блакітныя журавы і белыя лебедзі на вадзе, паўліны і тыгры ў лясах, ім уторылі гукі струн і словы чалавечай песні.
Крышна ачуўся ад задуменнасці і сказаў:
– Гэта славуты індыйскі паэт Вальмікі, аўтар «Рамаяны», ён вітае ўзыход сонца.
Праз некаторы час рассунуліся фіранкі пурпуровых кветак, якія пакрывалі ліяны, і над возерам з’явіўся Вальмікі. Убачыў увасобленую кветку, перастаў іграць. Жамчужная ракавіна выслізнула ў яго з рук на зямлю, рукі апусціліся, і ён замёр, нібы вялікі Крышна ператварыў яго ў дрэва.
А ўладар узрадаваўся гэтаму захапленню над уласным тварэннем і сказаў:
– Прачніся, Вальмікі, і скажы хоць што-небудзь!
І Вальмікі загаварыў:
— ...Я кахаю!..
Гэта адно слова ён толькі і ўспомніў, і гэта адно змог вымавіць.
Твар Крышны раптам прасвятлеў.
– Цудоўная дзяўчына, я знайшоў годнае табе месца ў свеце: жыві ў сэрцы паэта.
А Вальмікі паўтарыў другі раз:
— ...Я кахаю!..
Воля магутнага Крышны, воля бажаства, пачала вабіць дзяўчыну да сэрца паэта. Крышну зрабіў сэрца Вальмікі празрыстым, як крышталь. Ціхамірная, як летні дзень, спакойная, як хваля Ганга, увайшла дзяўчына ў прызначаную для сябе святыню. Але раптам, калі яна зазірнула глыбей у сэрца Вальмікі, твар яе пабялеў і страх ахутаў яе, нібы халодны вецер. Крышна здзівіўся.
– Кветка ўвасобленая, – спытаў ён, – ці ты і сэрца паэта баішся?
– Госпадзе, – адказала дзяўчына, – дзе ж мне жыць? У гэтым адзіным сэрцы ўбачыла я і снежныя вяршыні гор, і глыбіні вод, поўныя дзіўных істот, і стэп з бурамі і віхурамі, і цёмныя пячоры Элоры; так я зноў баюся, праўда, госпадзе!
Але добры і мудры Крышна сказаў::
– Супакойся, кветка увасобленая! Калі ў сэрцы Вальмікі ляжаць гурбы з снегу, то будзь цёплым дыханнем вясны і растапі іх; калі глыбіня палохае, ты будзеш пярлінай у гэтай глыбіні; калі і ёсць пустата ў стэпе, пасей у ёй кветкі шчасця; калі там цёмныя пячоры Элоры, ты станеш там у цемры промнем сонца...
А Вальмікі, у якога хоць і адняло мову, дадаў:
– І будзь дабраславёная!
Суд Асірыса (Пераклаў з егіпецкага папірусу Генрык Сянкевіч)
(Містыфікацыя Сянкевіча з мэтай увесці ў зман царскую цэнзуру. На самай справе гэта не пераклад, а арыгінальны твор аўтара)
Калі памёр у Егіпце сын Псунабуда, таксама Псунабуд, вялікі міністр нейкага там Tутмеса, з кіруючай егіпецкай дынастыі да аднаго з нападаў варожага племя гіксосаў, заспрачаліся дзве несмяротныя Ідэі аб яго душы, ды так горача і шумна, што парушылі цішыню і спакой бясконцага неба вечнасці настолькі, што Усемагутны Асірыс загадаў ім стаць перад ім і спытаў першую:
– Хто ты, Ідэя, якая судзіць грэшнікаў? Ястрабіным вокам бачу, што сярод вас, Ідэй, нязгода, і чаму вы спрачаецеся і нагадваеце мне двух гандляроў на рынку ў Мемфісе?
А на гэта так адказала першая Ідэя:
– Глупства я, уладар, несмяротнае Глупства. Я даглядала за сваім цяперашнім нябожчыкам Псунабудам, як любячая маці. Я дыктавала яму ўсе яго словы, я была яму правадніцай ва ўсіх справах. Не адставала ад яго ні на хвіліну, і таму, што ён трымаўся за мяне пастаянна і нязменна, таму што ўсё жыццё быў, паводле егіпецкай прыказкі, тупы, як ножкі стала, таму я хачу забраць яго душу і пакласці яе ў гэтай надземнай краіне, якой я валодаю, і якая разлічана на адвечнае месца пражывання дурняў.
Асірыс звярнуўся да другой Ідэі:
— А цяпер гавары ты, – сказаў ён, узяўшы ў рукі шалі, на якіх ўзважваў усе думкі, словы і справы.
– Я, о, уладар, несмяротнае Паскудства. Я зусім не адмаўляю, што яго правасхадзіцельства Псунабуд часта здзяйсняў на сваёй высокай пасадзе памылкі, годныя асла, але сцвярджаю, што перш за ўсё ён быў нягоднікам. Калі вы дазволіце, уладар, я прывяду вам тысячу доказаў, якія Глупства, хоць бы таму, што яна Глупства, ніколі не можа абвергнуць.
– Глупства, – перабіў Асірыс, падняўшы ўверх свой празорчы палец, — не ўмее толькі будаваць, часта, наадварот, умее абвяргаць. Я пытаюся ў цябе, чаго ты патрабуш?
– Я хачу, спадар, адабраць гэтую душу і змясціць яе ў гэтую зямную зямлю, якой валодаю я, і якая прызначана для пасмяротнага пражывання нягоднікаў.
З гэтымі словамі яна схапіла за руку Псунабуда, але ў той жа момант Глупства схапіла яго за другую, і абедзве, затаіўшы дыханне, чакалі прысуду праведніка.
Праведнік упіўся сваім птушыным позіркам у Псунабуда і доўга глядзеў на яго, і нарэшце сказаў:
– Я бачу, што вы абедзве маеце на яго права, так што я б з задавальненнем выслухаў вас і ўзважыў, але, сапраўды, становішча дзіўнае. Вось твае доказы, пра глупства, будуць дурнымі, а твае, пра бязбожнасьць, несумленнымі. Таму я не магу іх разглядаць, і таму ні адна з вас не можа пераканаць мяне. Але як жа вырашыць вашу спрэчку? Вось што, я паклічу Мудрасць, якая ўсё пранізвае, і загадаю ёй выкласці мне ў кароткіх і мудрых словах пра жыццё Псунабуда, і ваша справа вырашыцца.
– О, госпадзе, – прашаптала Глупства, – Мудрасць – мой асабісты вораг.
Праведнік зноў падняў уверх свой празорчы палец.
– Павер мне, Глупства, што сапраўдная мудрасць – і вораг беззаконня, і твой.
І ў той жа міг ён паклікаў Мудрасць. Тая адразу ж з'явілася і, паглядзеўшы на Псунабуда, не здзівілася, бо мудрасць нічому не здзіўляецца, але ўсміхнулася як бы з некаторым задавальненнем і сказала:
– Ах, гэта той правіцель, які таемным цыркулярам да губернатараў забараніў мне заставацца ў Егіпце!…
– На карысць дзяржавы, слова гонару... – пачаў апраўдвацца Псунабуд.
Але Асірыс загадаў яму маўчаць, а сам спытаў:
– Скажы мне, мудрэц, гэты забарона была дурной або злой?
– Зусім усё роўна, зусім аднолькава! – адказала Мудрасць.
Такім чынам, праведнік паклаў роўныя грузы на шалі вагаў, што стаялі каля яго трона.
– Працягвай, – сказаў ён, – каб стала нарэшце вядома, хто з гэтых дзвюх Ідэй павінен думаць аб самым прыдатным для гэтага чалавека вечным паселішчы.
Мудрасць згадала пра ўсё жыццё Псунабуда, ад ранняга юнацтва да апошняй хвіліны яго зямнога быцця. Згадала, як у акадэміі, у стабрамных Фівах, ён быў лютым лібералам, як пайшоўшы затым на службу, здекваўся над прынцыпамі, якія засвоіў са студэнцкіх часоў, як пад лозунгам: «Егіпет для егіпцян!» ён працаваў над аб'яднаннем дзяржавы пад уладай бюракратыі Мемфіса, як, нарэшце, на працягу доўгай сваёй службы пастаянна кагосьці падазраваў, нешта правяраў, супраць кагосьці пасылаў даносы, пра нешта папярэджваў, нешта не дапускаў, нешта закрываў, нешта хаваў — і замест таго, каб паляпшаць чалавечую дзейнасць і чалавечае жыццё, ён увесь час псаваў іх, паскудзіў і абмяжоўваў.
– Табе не здаецца, што гэта шальмаванне? – перабіў Асірыс, кідаючы гіру на шалю беззаконня.
— Я не адмаўляю, о, Усемагутны, — адказала Мудрасць, — але я дазволю сабе заўважыць, што была карысць у тым ліку і ад ягонага глупства, настолькі вялікая, як піраміда Хеопса, бо Псунабуд, працуючы дзеля магутнасці Егіпта, па сутнасці, працаваў як для яго славы, у канчатковым рахунку, яе дасягнуў, працуючы нібыта дзеля парадку ў дзяржаве, займеў шмат унутраных ворагаў, і пры гэтым ніколі ў яго абмежаванай галаве не прастаяла ні на хвіліну думка, што ўся яго праца можа прынесці толькі шкоду і бедствы.
– Калі так, – сказаў праведнік, – то трэба пакласці штосьці і на шалю глупстваў.
– Трэба! – паўтарыла Мудрасць, – але паслухай мяне, госпадзе, я працягваю. Затым Псунабуд стаў губернатарам паўночнай правінцыі Птах, населенай пераважна фінікійцамі і грэкамі, і як адных, так і другіх стаў дбайна пераўтвараць у егіпцян. Ён забараняў ім гаварыць і пісаць на папірусах на сваёй роднай мове, пераследваў іх веру і закрываў іх школы, і, перш за ўсё, прымушаў іх насіць шапачкі, якія, як вядома, з'яўляюцца нацыянальным егіпецкім покрывам для галавы. Па яго перакананні, гэты каптур сімвалізаваў сабой егіпцяніна, а якія думкі кіпелі ў тых галовах, каму ён навязваў чапцы, пра гэта ён не мог дбаць. Бо тыя, хто не хацеў насіць каптуры, маглі вызваліцца ад іх хабарам, і такім чынам паляпшаўся дабрабыт губернатара.
Асірыс падняў палец уверх у трэці раз і сказаў з поўнай сур'ёзнасцю:
– Хабар не даказвае глупства.
– Магчыма, Уладар, але не кідайце гэта на шалю беззаконня, таму што ў Егіпце ўсе саноўнікі лічаць хабар звычаем, гэтак распаўсюджаным і гэтак сумяшчальным са старой егіпецкай традыцыяй, што бяруць яго з цалкам чыстым сумленнем.
– Твая праўда, і як егіпецкі бог, я не павінен быў забываць пра гэта. І я нічога не дадам ні на адну чашу вагаў, пакуль ты не распавядзеш, як паступіў Псунабуд у якасці міністра фараона?
– Егіпет, як вам вядома, Справядлівы, меў патрэбу ў вялікіх і глыбокіх рэформах. І Псунабуд, стаўшы міністрам, пастараўся перш за ўсё зрабіць рэформы не вялікімі і глыбокімі, а нязначнымі і дробязнымі. Егіпет меў патрэбу ў новых і мудрых людзях, якія былі б сябрамі вышэйзгаданых рэформаў, а Псунабуд даверыў іх выкананне старым дурным чыноўнікам, якія былі іх ворагамі. Якая з гэтага была шкода і якая бяда для Егіпта, лёгка ўсвядоміць не толькі такі пранізлівы розум, як твой, госпадзе, ці як розум кракадзіла, ката ці мангуста, але нават звычайны, нікчэмны розум чалавечы. Псунабуд быў занадта тупы, каб разумець, што дзяржава павінна быць перабудавана ад зямлі да вяршыні, і недастаткова сумленны, каб добрасумленна праводзіць нават тыя змены, неабходнасць якіх прызнаваў і разумеў сам фараон.
– Я не разумею, – сказаў Асірыс, кідаючы гіры на абедзьве шалі, – якая ў рэшце рэшт пераважыць!
А словы Мудрасці цяклі далей:
– Ён падмануў і фараона, і народ. Фараону ён пагражаў бунтам народа, народу падсоўваў перакананне, што фараон хоча трымаць яго ў палоне. Ён перахапіў уладу фараона, а не пашырыў свабоду. У яго час голад у Егіпце павялічыўся, краіна напоўнілася разбойнікамі.
– Ну, хоць гэта зразумела і мне самому! – усклікнуў Асірыс, – тут ужо няма, па крайняй меры, сумневаў, што гэта мярзоцце чыстай вады!
— О! Не толькі мярзоцце, – мякка запярэчыла Мудрасць, – бо Псунабуд праявіў пры гэтым менш розуму, чым бурбалка ў вярблюджай мачы. Учынкі яго былі злавесныя, але сам ён быў дурнем, і глупства яго была тым большае, што ён лічыў сябе мудрым. Ён не мог зразумець, што там, дзе патрэбна вялікая і творчая палітыка, там хітрасці не можа хапіць, і ён махляваў, махляваў без канца.
— Так! Гэта праўда, як заўсёды, і толькі такія дакладныя шалі, як мае, могуць паказаць нам, што з ім рабіць.
– Яшчэ некалькі слоў трэба дадаць, о, Усёмагутны! Псунабуд насміхаўся над Егіптам, не клапаціўся пра фараона, думаў заўсёды толькі пра сябе, так што можна было падумаць, што ён усяго толькі блазан. Але ... Але, госпадзе, што, калі б Псунабуд правіў мудра і сумленна, то выйграў бы ў тым ліку Егіпет, а ён сам не толькі нічога б з уласнай выгады не страціў, але ён стаў бы яшчэ больш магутным і суд гісторыі сказаў бы пра яго інакш.
– Значыць, ты зноў хочаш сказаць, што дурань усё ж такі пераважаў у ім над нягоднікам?
– Падымі, праведнік, шалі, і мы адразу даведаемся.
Асірыс падняў шалі і трымаў іх, пакуль яны не супакоіліся. Пасля чаго паглядзеў і здзіўленне, але разам з тым і разгубленасць адбіліся на яго чароўным твары.
– Клянуся святым хвастом Апіса! – усклікнуў ён, – глупства і паскудства не пераважваюць адзін аднаго ні на адзін валасок з маёй барады. Што цяпер рабіць? Што рабіць?…
Асірыс адставіў шалі ўбок, абхапіў галаву рукамі і заплюшчыў вочы.
Аднак праз некаторы час твар яго азарыўся прамяністай усмешкай, і, павярнуўшыся да Псунабуда, ён загаварыў задаволена і ўрачыста:
– Шаноўны! Ніякі суд каго-небудзь з грэчаскіх, фінікійскіх, ні з тутэйшых маладых багоў, не ведаў бы, што з табой зрабіць, таму што бачыш: нават і Мудрасць нам нічога не падказала... Але, не дарма называюць мяне багі і людзі Ўсемагутным, таму што ўсе цяжкасці я рассякаю нібы мячом фараона, і я абвяшчаю табе такі прысуд:
– Вяртайся да жыцця, вяртайся на зямлю. Будзь да канца свету міністрам фараонаў і розных народаў: займайся іх справамі, круціся, кіруй, старшынствуй, валодай… Калі ж мінуць стагоддзі, ты павінен нарэшце паказаць сябе, будзеш ты вялікім нягоднікам або аслом… Тады і я буду ведаць, хто з гэтых двух Ідэй павінен падрыхтаваць табе вечны супакой.
З гэтымі словамі ён павярнуў Псунабуда тварам да сіняй лесвіцы і раптоўным штуршком сваёй чароўнай ногі паскорыў яго вяртанне на зямлю.
У безданях вечнасці наступіла глыбокая цішыня. Егіпет жа, як аказалася, радаснымі воплескамі сустрэў уваскрослага правіцеля. Аж да брамы нябёсаў даляцелі галасы, чулася, як там радасна крычалі:
– Псунабуд! О, Псунабуд!…
Мудрасць ціха засмяялася.
Прысуд Зеўса (Грэчаская казка)
Аднойчы ўвечары сустрэліся Апалон – сын Зеўса і Латоны, брат–блізнюк Артэміды, бог святла, мастацтваў і навук, і Гермес – сын Зеўса і Маі, бог гандлю і мораплаўства, апякун купцоў і злодзеяў. Стоячы на краі абрыву, яны глядзелі з гары на Афіны.
Вечар выдаўся цудоўным; сонца ўжо кацілася з архіпелага да Іянічнага мора і апускала сваю зіхоткую галаву ў бірузовую прастору мора. Але вяршыні гор Гімета і Пентэліка яшчэ ззялі, нібы аблітыя расплаўленым золатам, і, акрамя таго, у небе было вячэрняе ззянне. У ззянні тануў увесь Акропаль. Белыя мармуры палацаў – Прапілей, Парфенона і Эрэхціёна здаваліся ружовымі і такімі лёгкімі, нібы камень страціў ўсякую вагу ці як быццам яны былі спараджэннем сноў. Лязо дзіды гіганцкай дванаццацімятровай статуі багіні Афіны на Акропалі гарэла ў ззянні, нібы запалены над Атыкай факел.
У небе кружляла на распасцёртых крылах некалькі ястрабаў, якія ляцелі на начлег да гнёздаў, схаваных у скалах.
Людзі вярталіся групамі з палявых работ у горад. Шляхам ад порта Пірэй ішлі мулы і аслы, несучы прывешаныя на баках кошыкі аліўкаў або залацістага вінаграду; за імі, у чырвоных аблоках пылу, цягнуліся статкі коз, перад кожным статкам белабароды казёл, па баках вартаўнічыя сабакі, ззаду пастух, які грае на дудачцы.
Паміж статкамі рухаліся вазы, якія везлі чароўны ячмень, ледзь цягнуліся гультаяватыя валы; тут і там праходзілі атрады воінаў, гатовыя доблесна абараняць свой край, цяжкаўзброеныя пехацінцы - гапліты, якія ішлі на начную варту ў Пірэй або Афіны.
Унізе горад яшчэ кіпеў жыццём. Каля вялікага фантана ляжалі дзяўчаты, апранутыя ў белыя строі, некаторыя набіралі ваду, спявалі, гучна хахочучы ці абараняліся ад хлопцаў, якія надзявалі на іх вянкі, сплеценыя з плюшча і кветак бружмелі. Іншыя ўжо набралі вады, ішлі па дамах з амфарамі на плячы, і з рукой, паднятай ўверх, лёгкія і зграбныя, падобныя да німфаў.
Мяккі ветрык, што дзьме з раўніны, даносіў да вушэй двух багоў гукі смеху, спеваў і пацалункаў.
«Той, хто бачыць далёка»(мянушка Апалона), для вачэй якога не было нічога пад небам мілей жанчыны, звярнуўся да Аргацыда (мянушка Гермеса) і сказаў:
– О, брат мой, якія прыгожыя Афіны!
– І цнатлівыя, мой Прамяністы (яшчэ адна мянушка Апалона, як і Срэбны Бог, Срэбралукі), – адказаў Гермес, – таму што пад наглядам Афіны яны і цяпер застаюцца.
Срэбны Бог змоўк і глядзеў, слухаў далей. Тым часам ззянне павольна гасла, рух паступова сціхаў; скіфскія рабы зачынілі вароты, і нарэшце стала ціха. Духмяная ноч, прапахлая амброзіяй, кінула цёмную, абсыпаную зоркамі заслону на Акропаль, горад і наваколле.
Але змрок трываў нядоўга. Неўзабаве з-за архіпелага вынырнула бледная Селена і стала плыць, як сярэбраная лодка, па блакітным небе. І зноў заззялі мармуры палацаў на Акропалі, толькі ззялі цяпер ярка-зялёным святлом і былі яшчэ больш дрымотныя.
— Трэба прызнаць, – сказаў Апалон, – што Афіна, апякунка нашага горада, цудоўным чынам выбрала мясціну для яго.
– Ха! Яна ж самая разумная! Хто мог бы выбраць за яе лепш? – адказаў Гермес. – Яна ж багіня мудрасці. Пры гэтым Зеўс адчувае да яе дзіўную слабасць. Абы толькі ён, папрасіўшы яе аб чым-небудзь, пагладзіць яе па падбародку (цяпер ён заве яе сваёй Трытагенеяй, дачкой, каханай), як ва ўсім ёй паклянецца і на ўсё пагаджаецца кіўком галавы.
– Трытагенея мне часам надакучае, – прамармытаў сын Латоны.
– Я заўважыў і тое, што ёй цяпер становіцца сумна, – адказаў Гермес.
– Яна як стары філосаф-перыпатэтык. А пры гэтым і дабрадзейная да брыдоты, зусім як мая сястра Артэміда, багіня палявання.
– Ці як яе ўласныя служанкі, афінянкі.
Прамяністы павярнуўся да Аргацыда:
– Другі раз ты ўжо згадваеш, як бы знарок, пра цноту афінянак. Няўжо яны так недаступныя?
– Казачна, клянуся, або я не сын Латоны!
– Калі ласка! – сказаў Апалон. – А ты думаеш, што ў гэтым горадзе ёсць хоць адна жанчына, якая б магла супраціўляцца мне?
– Думаю, што так.
– Мне? Апалону?
– Табе, мой Прамяністы!
– Мяне, апантанага імі, таго, хто зачароўвае песняй і музыкай?
– Табе, мой Прамяністы!
– Будзь жа ты сумленным Богам. Я гатовы быў бы пабіцца аб заклад. Але ты, Аргацыд, калі прайграеш, неадкладна сыйдзеш разам са сваімі крылатымі сандалямі, з кіем, і я цябе не ўбачу!
— Не. Я пакладу адну руку на зямлю, другую на мора і паклянуся падземным царствам, Аідам. Такую клятву трымаю не толькі я, але нават члены магістрата ў Афінах.
— Ну! Ты зноў перабольшваеш. Але добра! Калі ты прайграеш, ты павінен даць мне за Трынакію статак даўгарогіх валоў, якіх ты скрадзеш у каго хочаш, як у свой час, будучы яшчэ хлапчуком, ты скраў мой статак.
– Дамовіліся! А што я атрымаю, калі выйграю?
– Ты выбірай, што хочаш.
– Слухай мяне, «той, хто глядзіць удалячынь», я буду з табой шчыры, што, як ты ведаеш, са мной здараецца нячаста. Аднойчы пасланы Зеўсам, не памятаючы ўжо пра якую справу, я толькі што праляцеў над тваёй Трынакіяй і ўбачыў там дачку Геліаса, бога сонца – Лампецыю, якая разам са сваёй сястрой Феатузой ахоўвае там твае статкі. З таго моманту ў мяне няма спакою. Лампецыя не сыходзіць з маіх вачэй, з маёй памяці. Я кахаю яе і ўздыхаю па ёй днём і ноччу. Калі я выйграю, калі ў Афінах знойдзецца жанчына, гэткая дабрадзейная, што будзе супраціўляцца табе, ты дасі мне Лампецыю. Я больш нічога не патрабую.
Срэбралукі пачаў ківаць галавой.
– Што ж, каханне можа гнездавацца нават у сэрцы апекуна купцоў. Але з задавальненнем прымаю твой выклік. Я дам табе Лампецыю, тым больш што яна цяпер ніяк не можа памірыцца з Феатузай. Дарэчы, абедзве закаханыя ў мяне і таму сварацца.
Радасць заззяла ў вачах Аргацыда.
– Значыць, вырашана, – сказаў ён. – Толькі адно: жанчыну, на якой ты хочаш паспрабаваць сваю боскую сілу, я табе выберу сам.
– Толькі б яна была прыгожай!
– Яна будзе вартая цябе.
– Прызнайся, ты ўжо сёе-тое прыдумаў.
– Прызнаюся.
– Нявінніца, замужняя жанчына або ўдава?
– Зразумела, замужняя жанчына. Дзяўчына ці ўдава адпадаюць, ты мог бы даць ім абяцанне ажаніцца.
— Як яе завуць?
– Эрыфіла. Гэта жонка пекара.
– Пекара? – спытаў, моршчачыся, Прамяністы. – Мне гэта менш падабаецца.
– Што ты хочаш! Я ў гэтых колах часцей за ўсё кручуся, як-ніяк бог гандляроў... Мужа Эрыфілы цяпер няма дома; ён паехаў у Мегару. Гэтая жанчына – самая прыгожая з тых, што калі-небудзь ступалі па маці-зямлі.
– Цікава.
– Яшчэ адна ўмова, мой Серабрысты. Пакляніся мне, што ты будзеш выкарыстоўваць толькі спосабы, годныя цябе, і ні ў якім выпадку не зробіш так, як паступіў бы такі гнус, як бог вайны Арэс, або нават, кажучы між намі, як паступіў бы бацька наш агульны, Зеўс.
– За каго ты мяне прымаеш! – сказаў Апалон.
– Тады ўсё дамоўлена, і я магу паказаць табе Эрыфілу.
Парывам ветру тут жа вынесла абодвух багоў з гары, і праз некаторы час яны павіслі над адным з дамоў горада. Гермес падняў магутнай рукой ўвесь верх дома гэтак жа лёгка, як гаспадыня здымае накрыўку з пасудзіны, калі збіраецца падаць яе да стала. Ён паказаў жанчыну, якая сядзела ў закрытай ад вуліцы меднымі кратамі і ваўнянай фіранкай краме, і сказаў:
– Глядзі!
Апалон зірнуў і скамянеў.
Ніколі Атыка, ніколі ўся грэчаская зямля не нараджала больш прыгожай кветкі. Пры святле трайнога свяцільніка яна сядзела, схіліўшыся над сталом і нешта старанна запісвала на мармуровых таблічках. Доўгія вейкі былі апушчаны ўніз, адкідвалі цень на шчокі, аднак часам яна падымала галаву і вочы ўверх, як быццам нешта нагадваючы сабе, і тады былі відаць яе выдатныя зрэнкі, настолькі блакітныя, што на іх бірузовы колер мора здаваўся б цьмяным і бляклым. Гэта быў проста твар Афіны-Kiпрыды, белы, як пена марская, заружавелы, як ранішняя зорка, пурпурны, як сірыйскі пурпур, рот і залатыя хвалі валасоў – прыгожая, самая прыгожая на зямлі, выдатная, як кветка, як святло, як песня!
Калі яна апускала вочы, яна здавалася ціхай і мілай, калі яна падымала іх у задуменнасці – пад прамяністай скурай дрыжалі боскія ікры. Апалон раптам абапёрся галавой на плячо Гермеса і прашаптаў:
– Гермес, я ўжо кахаю яе! Ці яна ці больш ніводная!
Гермес хітра ўсміхнуўся і пацёр бы ад радасці рукі пад складкамі хітона, калі б не трымаў кій у правай руцэ.
Тым часам Златавалоска ўзяла таблічку і пачала на ёй пісаць. Пры гэтым яе боскія вусны растуліліся, і голас яе загучаў, падобны на голас любімага музычнага інструмента Апалона – ліры:
– ... з члена савета старэйшын, арэапага Меланокла за хлеб, за два месяцы: драхмаў сорак пяць і чатыры аболы... напішам лепей драхмаў сорак шэсць... Клянуся Афінай! Нават напішам пяцьдзесят – для круглага рахунку. Ах, гэты Меланокл... калі б ты не прывязаўся да нас за падман пры ўзважванні тавару, я б дала табе крэдыт... але з такой саранчой трэба быць асцярожнай…
Апалон слоў не слухаў, ён толькі прыслухоўваўся да гуку голаса, зачараваны абаяннем яе фігуры і шаптаў:
- Яна ці больш ніводная!
Златавалоска пачала пісаць далей: Вайскавод Алківіяд, – за прэсныя піражкі на мёдзе для гетэры Хрызаліс. Міны тры з яго. Гэты салдафон ніколі не правярае рахункі, прытым ускубнуў мяне аднойчы за сраку... так – давай напішам: чатыры міны. Калі дурань, няхай плаціць ... але і гэтая Хрызаліс – таксама штучка!... Напэўна, корміць пірагамі сваіх карпаў у сажалцы або, можа быць, Алківіяд наўмысна адкормлівае яе, каб потым прадаць фінікійскім купцам за кольцы са слановай косці для збруі.
Апалон на словы не звяртаў увагі, толькі упіваўся яе голасам і шаптаў Гермесу:
– Яна ці больш ніводная!
Але сын Маі раптам зноў накрыў дом, і цудоўная з'ява знікла, а Прамяністаму здалося, што разам з ёй знікаюць зоркі, чарнее месяц і ўвесь свет ахутваецца цемрай.
– Калі справа будзе вырашана? – спытаў Гермес.
– Сёння, неадкладна!
– Яна пад наглядам мужа, спіць у краме. Ты можаш стаць там, на вуліцы, перад гэтай крамай. Калі яна адкіне фіранку і вакно табе адкрые, я прайграю.
– Лічы, што ты ўжо прайграў! — усклікнуў Апалон.
І не так хутка летняя маланка прабягае ноччу паміж Усходам і Захадам, як ён пранёсся над салёнымі хвалямі мора. Там выпрасіў у царыцы мора Амфітрыты пусты панцыр чарапахі. Ён навёў на яго сонечнае святло і з гатовай лірай вярнуўся ў Афіны.
У горадзе было ўжо зусім ціха, агні патухлі, толькі дамы і храмы бялелі ў ззянні месяца, які ўжо высока падняўся ў неба.
Лаўка знаходзілася паміж дзвюх гарадскіх сцен, а ў ёй, за кратамі і фіранкай спала цудоўная Эрыфіла. Апалон, стоячы на вуліцы, пачаў перабіраць струны ліры. Жадаючы паступова абудзіць сваю каханую, ён іграў спачатку гэтак жа ціха, як ціха вясновым вечарам гудуць раі камароў над рэчкай. Але песня нарастала паступова, нібы горны паток пасля праліўнога дажджу, і ўсё магутней, саладзей, ап’яняюча напаўняла ўсё паветра, прымушаючы лісце дрэў трымцець. Таямнічая птушка Афіны – Сава – прыляцела ціха з боку Акропаля і села на бліжэйшую калону.
І тут аголеная рука, вартая работы скульптараў Фідзія і Праксіцеля, бялейшая за мармур, адсунула фіранку. У Апалона замерла ад хвалявання сэрца.
Пачуўся голас Эрыфілы.
– Што гэта за памаўза блукае тут сярод начы і гудзе?! Мала чалавек днём напрацуецца, дык яшчэ яму і ноччу спаць не дадуць!
– Эрыфіла! Эрыфіла! – усклікнуў Прамяністы.
І зачаў спяваць:
З Парнаса ўзнёслых вяршыняў,
Дзе ў бляску нябеснай сіні
Натхнёны музай, з адчаем
Натхнёныя песні спяваю.
Я Бог! Табе шчасце нясу я.
Раскрый абдымкі, красуня!
І вечнасць акажацца хвіляй
На грудзях тваіх, Эрыфіла.
– Клянуся ўсімі багамі! – усклікнула жонка пекара. – Гэты мярзотнік спявае для мяне і хоча, каб я была тут! – А ці не пайшоў бы ты… дадому, няшчасны?!
Прамяністы, жадаючы пераканаць яе, што ён не просты смяротны, засвяціўся так, што ад яго ззяння заззялі зямля і паветра – але Эрыфіла, убачыўшы гэта, усклікнула:
– Ён схаваў ліхтар пад хітонам і за нейкага бога сябе тут выдае! Клянуся Афінай! Падаткамі нас умеюць ціснуць, а ў горадзе няма нават прыстойнай варты, якая б такіх забірала!
Апалон не адставаў і працягваў спяваць:
Ах, адкрый свае плечы белыя,
Прымі маю ласку нясмелую.
Над усімі нябёс багінямі
Узвысішся ты сваім іменем
Зраблю я цябе неўміручай
Толькі мяне ты не мучай.
Сілай чароўнага слова
Малю і прашу цябе знову.
…. . . . . . . . . . . . . . . .
Ах, раскрый мне свае абдымкі!
…. . . . . . . . . . . . . . . .
З блакітных бурштынаў мора,
З пурпуру і золата зорак,
З расы цудоўных ружаў
Спраду зіхатлівы кужаль,
Вясёлкавую тканіну
Сатку для маёй адзінай!
І голас бога паэзіі гучаў так цудоўна, што гэта выклікала сапраўдны цуд! Вось сярод прапахлай амброзіяй начы задрыжалa залацістая дзіда ў руцэ Афіны на Акропалі, мармуровая галава гіганцкай статуі павярнулася трохі, каб лепш пачуць словы песні. Слухалі неба і зямля; мора перастала плёскаць хвалямі і заціхла; нават бледная Селена перапыніла сваю начную вандроўку па небе і нерухома стала над Афінамі.
Калі Апалон скончыў, падняўся лёгкі ветрык і панёс песню праз усю Грэцыю, і дзе б ні пачуў хоць адзін яе гук дзіцёнак у калысцы, там з гэтага дзіцяці пазней вырас паэт.
Але яшчэ да таго, як сын Латоны скончыў, раз'юшаная Эрыфіла пачала крычаць:
– Дурань ты нейкі! Бач, ружу ён купіць і зоркі! Калі мужа няма дома, думаеш, табе ўсё дазволена? Эх, шкада, што слуг у мяне няма пад рукой, навучылі б цябе розуму! Але я ўсё роўна адвучу цябе, мазгляк, блукаць па начах!
З гэтымі словамі яна схапіла стаўбун з хлебнай рашчынай і выліла яго праз краты, абліла прамяністыя плечы, прамяністую шыю, прамяністую адзежыну і ліру.
– Прастагнаў Апалон і, накрыўшы сваю натхнёную галаву крысом мокрага хітона, сышоў у сораме і гневе.
А на Пніксе чакаў Гермес, хапаўся за бакі, куляўся праз галаву і рагатаў.
Але калі засмучаны сын Латоны наблізіўся да яго, хітры апякун гандляроў спачувальна вымавіў:
– Мне шкада, што ты прайграў, Апалон!
– Ідзі прэч, хітрун! – злосна адказаў Апалон.
– Я пайду, толькі Лампецыю аддай.
– Ды ты што, жулік! Я не дам табе Лампецыю і кажу: ідзі прэч! А то я зламаю твой кій на тваёй галаве!
Аргацыд ведаў, што калі Апалон злуецца, то з ім жарты дрэнныя, таму ён прадбачліва адсунуўся і сказаў:
– Калі ты хочаш падмануць мяне, то будзь ты яшчэ Гермесам, а я стану Апалонам. Я ведаю, што ты смяешся з мяне і што ты можаш пакрыўдзіць мяне, але, на шчасце, ёсць хтосьці, хто мацнейшы за цябе, і ён нас рассудзіць. Я заклікаю цябе, прамяністы, на суд Зеўса!... Пойдзем са мной!
Ён кляўся імем Зеўса, таму Апалон не адважваўся адмовіць, і яны пайшлі.
А тым часам стала брацца на раніцу. Атыка высунулася з ценю. У неба з боку архіпелага ўзышла ружова-блакітная Зара.
Зеўс правёў ноч на вяршыні сваёй свяшчэннай гары Іды. А спаў ён ці не спаў і што ён там рабіў, ніхто не ведаў, таму што гару ахутаў туман настолькі густы, што нават ягоная жонка, багіня Гера нічога скрозь яго разглядзець не магла. Гермес трохі дрыжаў, набліжаючыся да бацькі багоў і людзей.
«Правата на маім баку, – думаў ён, - але, магчыма, Зеўс прачнуўся не ў гуморы. Раптам, раззлуецца, схопіць кожнага за нагу, раскруць над галавой і кіне на якія трыста стадый ад Афін. Яшчэ да Апалона ён мае нейкую ласку, але са мной, хоць я і сын ягоны, ён цырымоніцца не будзе».
Але дарэмны быў страх сына Маі. Зеўс сядзеў на зямлі вясёлы, таму што ноч яго прайшла весела, і ў радаснай славе ён ахопліваў светлымі вачыма зямную прастору. Зямля, узрадаваная добрым настроем бацькі багоў і людзей, нараджала каля яго светлую майскую траўку і маладыя гіяцынты, а ён, абапёршыся на яе рукамі, перабіраў пальцамі кветкі і атрымліваў ад таго асалоду. Убачыў гэта сын Маі і супакоіўся, пакланіўся і смела пачаў вінаваціць Прамяністага – і не так густа падаюць сняжынкі падчас снегападу, як густа падалі яго красамоўныя словы.
Скончыў, а Зеўс некаторы час маўчаў, потым звярнуўся да Апалона:
– Праўда ўсё гэта, Прамяністы?
– Дакладна так, бацька, – адказаў Апалон — – але калі пасля ганьбы, якая напаткала мяне, ты яшчэ загадаеш мне заплаціць, то я сыду ў Аід і буду свяціцца паміж ценямі.
Зеўс зноў задумаўся, разважаў.
– Значыць, гэтая жанчына, – спытаў ён напрыканцы, – засталася глухой да тваёй музыкі, да тваёй песні і адпрэчыла цябе з пагардай?
– Яна выліла мне на галаву рашчыну, о, Грамавержац!
Зеўс нахмурыўся, і ад гэтага нахмуранага позірку Іда здрыганулася. Аскабалкі друзу пачалі з грукатам каціцца ў мора, а лясы загойдаліся, як каласы, над якімі праносіцца вецер.
Збаяліся абодва і з трапяткім сэрцам чакалі прысуду.
– Гермес, – сказаў ён, – падманвай, колькі хочаш, людзей, людзі часам і хочуць падмануцца. Але багоў не чапай, бо калі я ўзгаруся гневам, то скіну цябе з гары, і, зваліўшыся, ты пагрузішся так глыбока ў тоўшчу вод акіяну, што нават брат мой, уладар падводнага царства Пасейдон не вылавіць цябе адтуль сваім трызубцам.
Жудасны страх ахапіў Гермеса, але ён працягваў казаць усё больш ціхім голасам:
– Дабрадзейная жанчына, асабліва калі кахае іншага, можа супрацьстаяць і Апалону…
...але, вядома, што заўсёды яму будзе супрацьстаяць жанчына дурная… А Эрыфіла якраз і дурная, і дабрадзейная, а таму і супраціўлялася яму.
– І ўсё ж... ты падмануў Прамяністага ... і Лампецыі ў цябе не будзе... а цяпер – ідзіце адсюль абодва!
Багі сышлі.
Зеўс застаўся сам-насам са сваім радасным настроем. Некаторы час ён моўчкі глядзеў услед адыходзячаму Апалону, потым ціха прамармытаў:
– О, так! Яму можа супрацьстаяць толькі дурная жанчына.
І адразу пасля гэтага, паколькі ён быў крыху не ў сабе, паклікаў Сон, які сядзеў на дрэве і чакаў загаду бацькі багоў і людзей.