Генадзь Лапацін
Гомельшчына паэтычная
«Стары аўтобус «Гомель–Целяшы», альбо «Аўтобус на Салтанаўку»
Малая радзіма ў творчасці паэтаў Гомельшчыны
Папярэджваю адразу… У гэтай публікацыі толькі пра тых, каго ведаю і люблю…
Хаця калі да мяне звярнулася Рыма Мадэстаўна Кавалёва з прапановай падрыхтаваць для «Дзьмухаўца» публікацыю «Малая радзіма ў творчасці паэтаў Гомельшчыны», гэтая прапанова мяне, мягка кажучы, не ўразіла. Большай часткай не сустракаў я ў прасторы гэтай тэмы сапраўднай паэзіі… Можа, яна недзе і ёсць, але ж я не сустра-каў… Праўда, узгадаўся Алесь Пісьмянкоў:
Ты адбі мне тэлеграму,
Што у нашай старане
Ў ціхай вёсцы Белы Камень
Выпаў белы-белы снег.
Але ж Пісьмянкоў не гомельскі, а магілёўскі…
І адмовіць Рыме Мадэстаўне… Гэта неяк… І пісаць нецікава… І раптам з памяці ўзьнікла:
«Стары аўтобус «Гомель–Целяшы»
Вязе мяне да матчынае хаты…
І перад вычыма паўстала паласа «Гомельскай праўды» з калонкай вершаў, сярод якіх быў і гэты… Хутчэй за ўсё гэта былі пачатак 1970-х — канец 1980-х гадоў… Менавіта тады абласная газета шчодра друкавала мясцовых паэтаў…
Гэты верш Алеся Дуброўскага канчаткова вырашыў дылему: пісаць альбо не пісаць… Праўда, само вызначэнне «малая радзіма», на мой погляд, нейкае штучнае… Заўсёды казалі: «паехаць да бацькоў», «паехаць у вёску…» Тым не менш, «Стары аўтобус «Гомель–Целяшы» — гэта той верш, дзеля якого можа існаваць цэлая тэма нават з такім абы-якім вызначэннем.
У дарозе
Стары аўтобус «Гомель–Целяшы»
Вязе мяне да матчынае хаты,
А моцны дождж
Пляскоча па шашы,
Нібыта конь,
Вялізны і цыбаты.
Гляджу ў акно
На родныя мясціны –
Цаню я іх,
Як цёплы хлеб дамашні,
А побач
Незнаёмыя жанчыны
Гавораць зноў
Пра добры дзень ўчарашні.
А я маўчу
І недзе у душы
Зайздрошчу ім:
Прыгожым, загарэлым,
Бо кожным ранкам
Вёска Целяшы
Ім дорыць дзень,
Як восень яблык спелы...
Сляды памяці
Узгадваю я вуліцу Альхоўку,
Дзе і трыпутнік вольна рос, і крапіва,
Дзе нават след палутаркі гвалтоўны
Малюнак не псаваў – тут правіла трава.
Былі і для падводы каляіны,
Бо існаваў тады няпісаны закон:
Карову маеш – малако краіне
Прадай, калі не тону – хоць адзін бідон.
А на тры вёскі тут быў сепаратар,
І малако вазілі коньмі ў Целяшы…
Яшчэ бывала, што праедзе трактар, –
І зноў навокал цішыня і ні душы.
Ды гэтыя сляды не зарасталі.
І незалежна нават, сонечна ці дождж,
Тут побач мы штодзень тапталі
Свае дзіцячыя сцяжынкі басанож.
А зараз тут асфальт ды тратуары,
І ні трыпутніку пад плотам, ні травы.
Аб гэтым я і сам калісьці марыў,
Ссякаючы касой каліўе крапівы…
…Я сёння крочу вуліцаю роднай,
Пяшчотна ўзгадваю далёкія гады.
І праз асфальт нязвыкла-іншародны
Мае зноў бачацца дзіцячыя сляды.
Радзіме
Я не лісток, сарваны ветрам:
Куды падзьме – ён і ляціць.
Мне даспадобы дома жыць,
Ўдыхаць сваіх бароў паветра.
Вясною, як паспее глеба,
Калі яе так прагне плуг,
І я ўзараць бяруся круг –
У генах гэткая патрэба.
Люблю, як каласяцца гоні,
Ўбіраючы зямелькі сок,
Сарваць жытнёвы каласок,
Яго узважыць на далоні.
Люблю, як пахне верас сіні,
А ў ім не спіць начны дазор:
Баравікі –
як на падбор! –
Мяне заўважыўшы, застылі…
У нас і бульба, і рабіны,
Гуркі і парасонам кроп,
Чарніц – дык хоць збірай у сноп,
І пырскі спелыя каліны!..
Хапае ўсім – бацькам і дзецям…
І родны дзедаўскі куток
Вады гаючае глыток
Не пашкадуе, калі ў свеце
Патрэба стане на яе,
Паверце мне!..
…Я не лісток, сарваны ветрам!
Памяці Анатоля Грачанікава
Залатыя пяскі.
Меднастволыя хвоі.
Сож пяшчотка казыча
падмытую кручу,
А паветра, на травах
і кветках настоена,
Лечыць душы людзей
эліксірам гаючым.
Тут Паэта сляды.
Тут яго радаводы.
Смажаць ракаў сябры.
Ціха вогнішча тлее.
І так хочацца верыць
у вечнасць прыроды,
Бо цвітуць як раней
у затоцы лілеі.
Пачакай-затрымайся,
Шарпілаўка просіць,
Не заўважыць адсутнасць
твой горад-мурашнік,
Бо у вёсцы, пабач,
і мянташаць і косяць,
Толькі сілы якія –
і вымавіць страшна.
Не пачуў.
І падаўся, нібы на прынаду,
Магістраль пакаціла
у самае пекла,
Каб Шарпілаўка ведала
гэткую здраду,
То сякераю шпалы
на трэскі б пасекла...
Алесь Дуброўскі нарадзіўся ў 1948 годзе ў в.Целяшы Гомельскага раёна.
Выдаў кнігі: «І будзе лета апасля... » (2005), «Непрадказальнасць дня» (2008), «Дня наступнага святло”» (2010).
Незабыўнае
Услед за радкамі Алеся Дуброўскага ўзгадалася: «Дзе ты, дзе ты, мая вёска?» Гэта Ніна Шклярава… Верш з яе першай кнігі «Мая вёска», які выйшаў з друку у 1971 годзе… Але ж сама Ніна планавала назваць кнігу «Дзе ты, мая вёска?» Але ж ці мог у тыя гады шаноўны радактар Мікола Ваданосаў прапусціць такую назву…
Зараз мы з Нінай Шкляравай на роўных… А пачыналіся нашыя адносіны недзе напрыканцы 1960-х — пачатку1970-х на ўзроўні гуртковец — кіраўнік літаратурна-творчага гуртка Гомельскага палаца піянераў і школьнікаў. Зразумела, я — гуртковец, яна — кіраўнік… Ужо ня памятаю па якой прычыне, хутчэй за ўсё за мае доўгія валасы, тагачасны дырэктар Палаца Мая Нічыпараўна Цыберава загадала: «Каб я яго тут больш не бачыла!..» Зраземела, што гэта пра мяне. Але кіраўніца гуртка хацела захаваць мяне для гуртка, для паэзіі. І вось такая карціна: адзін чалавек ідзе наперадзе, каб мне выпадкова не нарвацца на спадарыню Цыбераву, другі прыкрывае мяне ззаду, а падчас заняткаў гуртка нехта стаіць на ўваходзе і назірае, каб папярэдзіць раптоўнае з'яўленне дырэктара…
Доручы мне сваю кнігу «Дзічка», Ніна Шклярава падпісала яе: «Генадзю Лапаціну, нязменнаму прыхільніку паэзіі. Няхай сабе і дзічка, а ўсё ж на сваёй роднай зямельцы». Зразумела што гэта пра:
…Паветра на ўсе лёгкія
Глытаю. Вось і дзічка.
Прынесла ўсё ж нялёгкая
Да чорта на кулічках.
Абняліся мы з вёскаю,
Нібы гарлачык с траскай…
Ці гэта хвалі плёскат,
Ці голас:
• Калі ласка!
Мая вёска
Дзе ты,
дзе ты, мая вёска?
На зямным вялізным шары
Ты,
як з кветачкі пялёстак,
Загубілася ў абшары.
Але я знайду заўсёды,
Нібы ўзор твой вышываны,
I гусіныя народы,
I блакітныя туманы.
Я зайду ў алешнік ліпкі,
Пафарбую рот малінай.
Там растуць малыя ліпкі
За красуняю рабінай...
Запляту бярозам косы,
Упляту рамонкі-кветкі...
I прамень заўважу босы,
Зіхатлівы за палеткам...
I заўважаць мае вочы —
Ты,
як матчынай рукою,
Ахінулася з паўночы
Цёплай рэчкай Церухою.
Лёс дзявочы —
мая вёска!..
На зямным вялікім шары
Ты,
як з кветачкі пялёстак,
Не згубілася ў абшары…
* * *
Нясе мяне нялёгкая —
Машына грузавая!—
У Пракопаўку далёкую,
Што дзень і ноч гукае.
Яна пад сэрцам стукае
Даспелымі арэхамі.
Матуля там унукаў
Чакае, як уцеху.
Чакаць ёй доўга прыйдзецца —
Не замужам дачка яшчэ...
А маці ўнукі трызняцца...
Дык значыць — дачакаецца!
Ніна Шклярава нарадзілася ў 1947 годзе у в. Пракопаўка Гомельскага раёна.
Выдала кніг: «Мая вёска» (1971), «Міг і вечнасць (1979), Аканіцы (2007), «Аберуч» (2008), «Млён (2012). Пераклала на беларускаю мову «Слова пра паход Ігаравы».
Віктара Яраца я ўпершыню ўбачыў таксама недзе у 1969 — 1970 гадах на адным з паседжанняў літаб'яднання, якое працавала пры абласным аддзяленні Саюза пісьменнікаў. Я глядзеў на яго вачыма, поўнымі захаплення. Сваім знешнім выглядам, тым, што ён закончыў універсітэт, і тым, што ўходзіць у войска, а галоўнае — сваімі вершамі ён нагадваў мне маіх любімых на тот час паэтаў іфлійцаў — Міхаіла Кульчыцкага, Мікалая Маёрава, Мікалая Атраду, аўтара знакамітай «Брыганціны» — Паўла Когана. А потым, падчас яго службы ў войску, на старонках «Гомельскай праўды» з'яўляліся яго новыя вершы. У 1976 годзе выйшла яго першая кніга «Уваходзіны», у якую вайшлі ўпадабаныя мной вершы, і з вялікай асалодай я перачытываў:
…З гадамі разумеім цішыню,
якою старамоднаю лічылі,
і верым сонцу ў небе
і агню,
які аднойчы самі мы адкрылі.
…І пачынаеш заўважаць адценні
і колеры, якіх і не злічыць,
і з вышыні бяздумных летуценняў
спускаешся, каб па зямлі хадзіць…
Гэта была кніга без слабых вершаў. Такой яна і засталася… Час ад часу вяртаюся да яе…
* * *
Вяртанне ў домік пад клянамі,
нібы вяртанне з фронта ў тыл,
дзе зноў залечваюцца раны,
дзе зноў салодкі хлеб і дым.
Тут за вакном у садзе вішні,
як дзесяць год таму назад,
шпакамі радаснымі свішчуць,
нібыта свет ня ведаў страт.
За самым садам-агародам,
Пад кручай, што ў слядах траншэй,
рачныя хвалі з параходам
спрачаюцца, хто з іх даўжэй…
Хоць тут вытокі,
тут карэнні,
а ўсё ж застацца не магу…
і вецер, што даўно не хмельны,
зноў кружыць, кружыць галаву…
* * *
Той сад, з якім ты разам рос,
не знаю, ці з дарог чакае.
І шум асін, і сум бяроз
Усё радзей з дарог гукае.
Але чакаюць там заўжды
бацькі ў той хаце, дзе падлога
твае запомніла сляды,
цябе запомніла малога.
У сценах рэха спіць лясное,
як кацяня на чаране
І ціха ў хаце, пад якою
танцуе дожджык і пяе.
Твой смутак — лёгкі мытылёк,
пакуль на стомленнай планеце
праз ліўні і снягі здалёк
агні бацькоўскіх вокнаў свецяць.
Віктар Ярац нарадзіўся 23 кастрычніка 1948 года ў пасёлку Красны Мост Рэчыцкага раёна. Выдаў кнігі паэзіі «Уваходзіны», «Добрыца», «Дняпроўскі бакен», «Зямныя эцюды».
Уладзіміра Бабкова заўсёды ведаў як дзіцячага паэта. Калі ў 1992 годзе ў Гомелі выйшаў альманах «Магістраль '92» з творамі пісьменнікаў Гомельшчыны, уразілі фрагменты з паэмы Уладзіміра Бабкова «Хаўтуры». І да цяпершняга часу лічу, што гэта самы рэальны твор, прысвечаны Чарнобалю. Калі ў 2013 годзе мы пачалі выдаваць альманах Гомельскага абласнога аддзялення саюза беларускіх пісьменнікаў «Палац», я захацеў знайсці Уладзіміра, які па волі лёсу апынуўся ў хоспісе, у адной вёсцы пад Гомелем… Знайсці, каб далучыць яго да кола нашых аўтараў.
Аўтобус на Салтанаўку
Нашы дарогі
Не лыкам шыты –
Адпачывайце, пакуль стаім.
Аўтобус на выгляд –
навяк нібыта.
Крануліся –
нешта забрэнькала ў ім.
– Цішэй! Куды
вы кашолкай пораце?
– І вы на Салтанаўку?
– Што там за смехі?
А сонца –
аберуч хапель за поручні, –
відаць, таксама хоча пад’ехаць…
Ў дарозе каханне
З першага позірку
Аднаго к аднаму
Маладых прытуліла.
Адзін у Салтанаўку
Хлопец ехаў,
А прыехаў да маці
з мілай.
Салтанаўская раніца
Здаецца, раніцай
На росы, проста зоркі,
Стаміўшыся,
спусціліся на лісці…
Бярэць даймае
Халадок на золаку
З-за лесу сонца бусел
Вось-вось выцягне.
О, раніца!
Салтанаўская раніца!
Люблю птушыных
рэпетыцый хоры.
Ў жыцці, гавораць,
Нешта паўтараецца.
Ты, раніца,
Ніколі
не паўторная!
Сустрэча з родным
Тэлеграму сустрэчы
Адгрукалі колы вагона
І патэпаў у шэрую далеч цягнік.
Колькі год я не быў тут
Ды клён – мне знаёмы
Голлем ветла махае –
бо прызнаў за сваіх.
Мне знаёма ўсё тут –
Раскажу, хоць і ноччу спытай
Альбо сярод дня, –
Нават прыпынак
Свайго адраса не памяняў.
Ды няма тут ніводнай сцяжыны, –
Не бачу,
Дзе тут поле, дзе луг, –
Так усё зарасло,
Нібы ў неахайнай жанчынкі
Агарод…
Ці такое ж калісьці было?
І чуваць – над балотам іржавым
Кнігаўка плача,
Не іду – прабіраюся
Па іржавай па пояс траве
І надзею не трачу:
– Можа ў вёсачцы той,
Дзе свет я убачыў
З нейкай верай –
Што хтосьці жыве, –
Можа ўсё-такі хтосьці жыве?
І прыйшоў, і я ўбачыў
Толькі елкі, асіны…
А тут жа стаялі хаціны,
Дзе мае аднавяскоўцы жылі,
Вяселлі спраўлялі, радзіны,
І як многіх маіх аднагодкаў,
Аднойчы па вясне
Праводзілі ў войска мяне.
Вось і ўсё…
* * *
Аўтобус праз зону.
Лес пачарнелы
Шашы шнурок перад нами развязвае.
– Вунь тое месца, –
Шафёр спахмурнелы
У бок прыгорка самотна паказвае.
Горка на сэрцы, пяршыць у роце,
Малюнак цяжкі і непаўторны.
Хмызняк здзічэлы, поле роўнае,
Над імі – саржавелая вежа
воданапорная.
Нашто пакінулі яе тут салдаты?
Як помнік, мабыць, замест крыжа,
Каб ведаў кожны, што вёска была тут,
Хто хоць аднойчы сюдой праязджаў…
Цішыня.
Толькі гул матора.
І раптам –
Над усёй Беларуссю
Званочак дзіцячага голасу:
– Мама, глядзі, бусел!
О, птушка маленства!
Каго ты шукаеш,
Якую навіну
Панясеш на Усход:
У рост чалавека дзядоўнік шугае,
І птушак ужо не чуваць колькі год?
Уладзімір Бабкоў
Нарадзіўся ў 1946 годзе ў вёсцы Салтанаўка Буда-Кашалёўскага раёна.
Выдаў кнігі вершаў для дзяцей «Калі ветрык спачывае», «Што такое БМП?», «У камбайна імяніны» (калектыўнае выданне), кнігі нарысаў «Світанак над вёскай», «Дарога на Салтанаўку» , «Хто прыручыць чупакабру?» і шмат іншых кніг.
Замест заключэння
Канешна, можна б было завяршыць публікацыю традыцыйна, сказаўшы, што, прыведзеныя ў ёй вершы, сведчаць, што тэма малой радзімы займае значнае месца ў творчасці гомельскіх паэтаў.
Але ж артыкул — размова…
У размову трэба увайсці… Увайсці так, каб гэта было прыгожа… З размовы трэба выйсці… Каб запомніцца…
Адказ, як гэта зрабіць на гэты раз, падказаў верш Віктара Яраца…
Малая радзіма… Безумоўна, гэта дзяцінства, родныя краявіды і яшчэ шмат іншага традыцыйнага…
Але гэта яшчэ — аднойчы прыехаць і не застаць ужывых блізкага чалавека, якого ты там пакінуў…
***
Як адна ты ў хаце смерць пачула,
невядома мне.
Запяклося кроў твая, матуля,
На руцэ на правай і на рукаве.
Як ты памірала ў адзіноце?
Тэлефон маўчаў…
Цяжка сэрцу.
Цяжка небу.
І ў сумоце
сонца не ўсміхаецца вачам…